در واکاویِ آثار ادبی، سه شیوۀ مرسوم است: محوریت لفظ، محوریت معنا و محوریت متن و معنا. به نظرِ پیروانِ گروه اخیر، متن، هم با محتوا و هم با پدیده‌‌‌های اجتماعی- تاریخی، فرهنگی و... ارتباط تنگاتنگ دارد. این گروه، دو زیرشاخه دارد: یکی شاخۀ «متأثرینِ پوزیتیویسم»، که تمام آثار ادبی را بازخورد بی­واسطۀ پدیده­ها می­دانند و یکی هم شاخه­ای که قایل به میانجیِ آفرینش‌های ادبی با پدیده­ها هستند؛ مانند لوکاچ و لوسین گلدمن. شاخۀ اخیر می­تواند از روی بازخوانی جزءجزءِ ساختار معنادارِ اثر، به جهان­بینی کلیِ آفرینندۀ اثر (میانجی) پی ببرد. این جستار به شیوۀ تحلیل محتوا و مطالعات کتابخانه­ای، بعد از تورق نوشته­های ادبی، جای خالی بررسی جهان­بینی بهار بر دیوان­­ وی را موضوعی متأسفانه مغفول دید و با تفسیری نوین، این خلأ پژوهشی را پر کرده­­ و در صدد پاسخ به این پرسش­ها برآمده که اولاً: با تحلیل اشعار ملک­الشعرای بهار، درون­مایۀ فکری و طبقۀ اجتماعی او چیست؟ ثانیاً: جهان­نگری کلی شاعر چیست؟ و ثالثاً: تجلّی این جهان­نگری در دیوان او چگونه است؟ پژوهش در پاسخ­گویی سؤالات توانست ابتدا به کشف ساختار درونی اثر برسد. سپس جهان­بینی شاعر را کشف نماید که از طبقۀ نئوکلاسیکِ ملتزم به ادب کلاسیک و شرع، برون‌گرا، واقع­گرا و نیز غم­گراست. اشعار تقریبا بدون یکپارچگی، استفاده از تصاویر رایج و معمولی، کم­رنگی تصاویرِ مبتکرانۀ زیبا، انعدام عاطفه و نهایتاً بسامد پایینِ صنایع معنوی از بازتاب­های جهان­بینیِ اوست.

کلمات کلیدی