موضوع این مطالعه، بررسی شعر «با چشم‌ها» بر اساس نظریّۀ تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و هدف آن تحلیل ابعاد ایدئولوژیک شعر و ایدئولوژی شاملو دررابطه‌با ساختارهاست. مسئلۀ تحقیق، مختصّات درون‌متنی و برون‌متنی تصاویر، متغیّرهای خرد و کلان تأثیرگذار بر تصاویر و رابطۀ متن و تولیدکنندۀ آن با جامعه است. روش‌ تحقیق با استناد به نظریّۀ فرکلاف طرّاحی شد و با توجّه به ایدئولوژی، ابعاد بلاغی-زبانی تصاویر در سطح «توصیف»، بافت موقعیّتی تصاویر در سطح «تفسیر» و رابطۀ ساختار با تصاویر در سطح «تبیین» تحلیل شد. بر اساس نتایج، با تحلیل بلاغی، عناصر تصویرساز شعر و ارزش بلاغی تصاویر و با تحلیل زبانی، ارزش‌های زبانی متن آشکار شد. بافت موقعیّتی تصاویر شامل بافت متنی، مشارکان فرایند، پرکتیس‌های گفتمانی و بینامتنیّت است. مهم‌ترین عامل ساختاری تصاویر، اوضاع سیاسی-اجتماعی و اقتصادی جامعه است. کارکرد ایدئولوژیک تصاویر، «غیرطبیعی‌سازی وضعیّت جامعه و مشروعیّت‌زدایی از گفتمان انقلاب سفید» و «طبیعی‌سازی و مشروع‌سازی گفتمان جایگزین» است. شعر صحنۀ تقابل ایدئولوژی روشن‌فکری مخالف با ایدئولوژی رسمی غالب است. کنش ایدئولوژیک شاملو نوعی خلّاقیّت ایدئولوژیک مبنی بر استفاده از گفتمان رسمی برای نقد و تخریب ایدئولوژی آن و هدف او جایگزین‌سازی و هژمون‌سازی ایدئولوژی خود است، ولی به دلیل هژمونی گفتمان غالب و فراوانی مشارکان آن موفّق نمی‌شود.

کلمات کلیدی