این مطالعه جهت بررسی اثرات زیست‌محیطی آفت­کش­های مصرفی در مزارع گندم (Triticum aestivum L.) شهرستان بندرترکمن در سال زراعی 1399- 1398 انجام شد. اطلاعات مربوط به نام، میزان مصرف و دفعات کاربرد آفت­کش­های مصرفی از مزارع به‌صورت پرسشنامه و مصاحبه حضوری با کشاورزان از 59 مزرعه گندم جمع­آوری گردید. شاخص اثر زیست‌محیطی (EIQ) این آفت­کش­ها از نسخه 2021 سایت مدیریت تلفیقی آفات (IPM) استخراج شد. اثر زیست‌محیطی آفت­کش­های مصرفی در هر مزرعه گندم از مجموع حاصلضرب EIQ آفت­کش­ها در میزان مصرف و دوز مصرفی سموم در واحد هکتار به‌دست آمد. نتایج نشان داد که نمره نهایی EIQ برای تمامی سموم، بیش­ترین تأثیر را از بخش بوم­شناختی می­پذیرد. به‌طوری‌که به‌ترتیب حشره­کش ایمیداکلوپراید (88/92)، قارچ­کش کاربندازیم (00/86)، حشره­کش استامی پراید (95/71)، قارچ­کش سیپروکونازول (00/67) و حشره­کش دلتامترین (15/65) بیشترین مقدار سمیت برای بخش بوم­شناختی داشتند. براساس نتایج، قارچ­کش کاربندازیم به­عنوان خطرناک­ترین و حشره­کش­های استامی­پراید و ایمیداکلوپراید کم­خطرترین سموم برای بخش کارگر مزرعه معرفی شد. محاسبه اثر زیست‌محیطی آفت­کش­ها در واحد هکتار، تنوع عددی بالایی در بین مزارع نشان داد، به­طوری‌که مزارعی با کم­ترین میزان این شاخص (شماره­های 25، 55 و 42) اثر زیست‌محیطی به‌ترتیب 31/6، 01/7 و 02/7 را نشان دادند. در این مزارع، تنها قارچ­کش بذرمال کاربوکسین به‌مقدار 45/0 و 50/0 کیلوگرم در هکتار مصرف شده و هیچ آفت­کش دیگری در مزرعه استفاده نشده است. در مزارع پرخطر (شماره­های 40، 10، 30، 9 و 35) با EIQ-FUR برابر با 49/41، 20/33، 20/31، 85/30 و 67/30 به­ترتیب بیش­ترین تأثیر زیست­محیطی در واحد هکتار مشاهده شد. در ادامه، نقشه پراکنش این شاخص در مزارع مورد مطالعه ترسیم شد. نتایج نشان داد که از لحاظ کاربرد آفت­کش­ها در مزارع تنوع زیادی وجود دارد. بنابراین، براساس آن می­توان نقاط هدف برای کاهش مصرف سموم و مناطق با اثرات زیست‌محیطی بالا را برای کشاورزان مشخص نمود.

کلمات کلیدی