خاکها با اشکال اراضی که بر روی آنها تکامل مییابند، ارتباط تنگاتنگ دارند و ویژگیهای آنها به نوبه خود بر تکامل ژئوفرمها تأثیر میگذارد. این پژوهش به بررسی تغییر و تحول خاک در امتداد گرادیان ارتفاعی یک مخروط افکنه نیمه خشک در جنوب رشته کوه بینالود در شمال شرق ایران پرداخته است. همچنین، تأثیر فرآیندهای خاک بر تنفس میکروبی مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور در بخش بالایی، میانی و قاعده مخروط افکنه، هر کدام، یک خاکرخ شاهد تشریح و از افقهای آنها نمونه برداری شد. آزمایشهای معمول فیزیکی و شیمیایی، میکرومورفولوژی و تنفس میکروبی بر روی نمونه ها انجام شد. همچنین، طبقه بندی خاکرخهای مطالعاتی براساس دو سامانه آمریکایی و جهانی صورت گرفت. در هر سه خاکرخ، توالیهای رسوبگذاری و خاکسازی مشاهده شد. افقهای وزیکوالر )V)، آرجیلیک )Bt)، آرجیلیک-کلسیک )Btk)، کلسیک )BCk )و کمبیک )Bw )شناسایی شدند. هر دو سامانه بخش بالایی را در طبقه بندی متمایزی از دو بخش دیگر قرار دادند. خاکهای میانه و قاعده مخروطافکنه براساس سامانه ردهبندی آمریکایی در زیرگروه Calciargids Xeric قرار گرفتند، در حالیکه خاکرخ باالیی را در Haplocambids Xeric قرار داد. در هر سه خاکرخ افق وزیکوالر نازک در زیر سنگفرش بیابانی، تشکیل شده بود. در زیر افق وزیکوالر، شواهد پوستههای رسی، نودولهای کربنات پدوژنیک و اگزاالتهای کلسیم در ریشهها در مقاطع نازک مشاهده شد. این شواهد نشاندهنده نقش پوستههای زیستی در تشکیل این ویژگیها است. در افقهای زیرین خاکرخها، نودولهای کربنات پدوژنیک، پندانتهای آهکی و پوستههای رسی مشاهده شد. وجود توالیهای رسوبگذاری و افقهای کلسیک و آرجیلیک، نشاندهنده تشکیل آن ها در تناوب تغییرات اقلیمی است. به نظر میرسد که خاک رویین در هر سه خاکرخ، در دورههای مرطوبتر هولوسن تشکیل شده است و پوستههای زیستی هم در فرآیندهای آهکی شدن و انتقال و تجمع رس نقش داشتهاند. افقهای آرجیلیک در الیههای زیرین، در دوره های پایدار پلئیستوسن انتهایی تشکیل شدهاند. مطالعه تنفس میکروبی خاک در افقهای مختلف نشان داد که در افقهای آرجیلیک میزان تنفس میکروبی کاهش یافته است؛ در حالی که در افق های کلسیک افزایش داشته است. پیشنهاد میشود در مطالعات بعدی مقادیر اجزای کربن در ارتباط با زیست توده میکروبی در افقها و خاکهای قدیمی بررسی گردد.

کلمات کلیدی