دوره صفوی علاوه بر شکوفایی کشور در زمینه های مختلف و ایجاد یک حکومت ملی پس از دوره ای طولانی، برای اولین بار در مقیاس وسیع، تشیع مذهب رسمی کشور گردید. اندیشه های جاری در این دوره مبعث از رویکردهای ایرانی- شیعی از خصوصیات منحصر به فردی برخوردار بود. به دلیل نقش عمده مساجد در این دوره در ساختار سیاسی و اجتماعی کشور، انتظار می رود معماری مساجد نیز متاثر از اندیشه های مذکور باشد. این تحقیق با هدف پاسخ گویی به این سوال شکل گرفته که رویکردهای حاکم بر دوره صفوی چه تغییراتی را در مشخصات فیزیکی گنبدخانه مساجد دوره صفوی سبب شده اند و این تغییرات چه تاثیراتی بر ادراک انسان از فضای معماری داشته است. هدف تحقیق از طریق مقایسه مشخصات فیزیکی گنبدخانه مساجد دوره صفوی، با مساجد قبل از این دوره به دست آمده است. از آنجا که مساجد گنبدخانه ای از دوره سلجوقی رواج یافته اند، جامعه آماری تحقیق، ده گنبدخانه سلجوقی، ده گنبدخانه ایلخانی، دوازده گنبدخانه تیموری و یازده گنبدخانه صفوی می باشد که بر اساس ابعاد دهانه به دو گروه مساجد بزرگ و کوچک تقسیم شده اند. این 43 مسجد، دربرگیرنده تعداد عمده ای از کل جامعه آماری مستندشده می باشند. به دلیل ماهیت تاریخی این تحقیق، روش تفسیری-تاریخی در ترکیب با روش های کمی مورد استفاده قرار گرفته و داده ها به شیوه استنتاج منطقی تحلیل گردیده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد ویژگی های هندسی و تناسبات گنبدخانه های دوره صفوی، بیشترین انطباق را با گنبدخانه های سلجوقی نشان می دهند. در گنبدخانه مساجد بزرگ صفوی تمامی مولفه های فیزیکی مورد مطالعه نسبت به مساجد دوره-های قبل، در جهت خلق گنبدخانه های رفیع تر؛ افزایش قابل توجهی نموده اند. مساجد بزرگ به نسبت مساجد کوچک، تفاوتهای ساختاری بیشتری را با مساجد دوره های قبل خود نشان می دهند. فارغ از ابعاد مسجد، کاهش محسوس تناسبات داخلی فضای گنبدخانه مساجد صفوی نسبت به گنبدخانه های دوره های قبل، فضا را انسان محورتر نموده و ادراک فضایی مطلوب تری را به همراه می آورد.

کلمات کلیدی