آیاتی از قرآن کریم و شماری از احادیث به سرنوشت آدمی یعنی سعادت یا شقاوت اشاره دارد. خواجه یوسف همدانی از جمله صوفیان متشرّعی است که دیدگاه ویژۀ خود را دربارۀ سعادت و شقاوت به‌تفصیل در الکشف عن منازل‌السائرین الی الله ارائه داده‌است. ناگفته‌ نماند که خواجه در رتبة الحیاتهم به این موضوع اشاره‌ کرده‌‌است. الکشف مفصّل‌ترین اثر یوسف است که تاکنون تصحیح و به زیور چاپ آراسته نشده‌است. در این جستار، براساس دست‌نویس نویافتۀ الکشف، دیدگاه‌های خواجه یوسف دربارۀ سعادت و شقاوت را استخراج و بررسی و تحلیل کرده‌ایم. مذهب کلامی خواجه یوسف به‌احتمال بسیار ماتریدی است و دستاورد این پژوهش آن است که خواجه با پشتوانۀ احتمالا کلام ماتریدی و مشرب صوفیانۀ خود، نشان داده‌است که سعادت از صفت فضل و شقاوت از صفت عدل خداوند سرچشمه می‌گیرد و هر دو خلق خداونداند که بنده، از گذرگاه بندگی، سعادت یا شقاوت را کسب می‌کند یعنی با این‌که سعادت و شقاوت به‌ظاهر در مقابل هم قرار گرفته‌اند ولی هر دو از جانب حقّ ناشی شده‌اند.

کلمات کلیدی