چکیده مبسوط مقدمه: تحلیل شبکه‌های اجتماعی در برنامه‌های مدیریت منابع طبیعی و بخصوص مراتع کشور، یکی از ملزومات اساسی در اتخاذ هر نوع تصمیم‌گیری در سطوح مختلف مدیریتی و حکم‌روایی است. بدون داشتن اطلاعات از وضعیت اجتماعی روستاها و مردم محلی، طرح‌ریزی سیاستی و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، جامع و کامل نخواهد بود. روستای رباط واقع در استان خراسان رضوی، یکی از مناطقی است که دارای طیف وسیعی از فشارهای انسانی و بوم‌شناسی است و تا کنون از لحاظ تحلیل سامانه اجتماعی-بوم‌شناختی مورد ارزیابی قرار نگرفته است. به‌ همین دلیل پژوهش حاضر با هدف تحلیل سامانه اجتماعی روستا و نقش تاثیرگذار قدرت‌های محلی در میزان همکاری و مشارکت در برنامه‌های مدیریتی و حفاظتی انجام شده است. مواد و روش‌ها: به منظور استفاده از روش تحلیل شبکه اجتماعی برای ارزیابی الگوی روابط بین بهره‌برداران محلی روستای رباط، ابتدا مرز سامانه اجتماعی-بوم‌شناختی روستا، تعیین و بر اساس مطالعات میدانی، روش پیمایشی و مشاهده مشارکتی، دامداران و سایر بهره‌برداران از سامان عرفی روستای رباط شناسایی شدند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات شامل پرسشنامه تحلیل شبکه محقق‌ساخته بود. پیوند‌های اعتماد و مشارکت میان بهره‌برداران مرتع در قالب پرسشنامه تحلیل شبکۀ اجتماعی، جمع‌آوری و تحلیل شدند. در روش تحلیل شبکه، از تئوری جبر ماتریس جهت انجام محاسبات ریاضی بهره گرفته شد. به‌منظور انجام کلیه محاسبات ریاضی از نرم‌افزار Ucinet v6.191 استفاده شد. در نهایت، با اقتباس از ماتریس داده‌های جمع‌آوری‌شده، شاخص‌های مورد نظر محاسبه و مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج و بحث: نتایج نشان‌‌داد که میزان شاخص تراکم در پیوند مشارکت، ۷۹/۲۲ درصد و در پیوند اعتماد، ۹۷/۱۳ درصد بوده که بیان‌گر میزان تراکم ضعیف در هر دو پیوند است. میزان مشارکت و اعتماد متقابل براساس میزان دوسویگی پیوندها به‌ترتیب ۴۲/۵۱ و ۵/۳۷ درصد در پیوندهای مشارکت و اعتماد است. میزان شاخص اندازه شبکه نیز نشان می‌دهد که در شبکه بهره‌برداران محلی رباط، براساس پیوندهای مشارکت و اعتماد به‌ترتیب ۳۵ و ۲۴ پیوند محقق شده است. هم‌چنین تراکم در بین کنشگران مرکزی بیش‌تر از پیرامونی است و افراد کلیدی و مؤثر در شبکه در زیرگروه‌های مرکزی قرار گرفته و باعث افزایش انسجام اجتماعی شبکه می‌شوند. نتیجه‌گیری: پژوهش حاضر با توجه به خلأ پژوهش‌های انجام شده در حوزه تحلیل شبکه‌های اجتماعی، به مطالعه ارتباطات بهره‌برداران مرتع روستای رباط با هدف برقراری سامانه اجتماعی-بوم‌شناختی پرداخت. در این راستا یک سامانه اجتماعی وجود دارد که شامل مردم روستا، اقتصاد جامعه محلی، زیرساخت‌ها و فناوری است. به این سامانه، پیشران‌هایی وارد می‌شوند که بر روی جامعه روستایی تاثیر می‌گذارند. جامعه سعی دارد با فرآیند تاب‌آوری و سازگاری نسبت به پیشران‌ها مقاومت کند. از طرف دیگر، جامعه روستایی بر روی اکوسیستم‌های مرتعی زندگی می‌کند. زیرا روستا اجتماعی از انسان‌هاست که بر روی یک اکوسیستم طبیعی زندگی می‌کنند. در سامانه بوم‌شناختی، عناصری مانند پوشش گیاهی، تنوع زیستی و منابع آب، توسط پیشران‌های دیگری مانند تغییر اقلیم، خشکسالی، آتش‌سوزی‌ها و سیلاب‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند. سامانه اجتماعی از طریق نهادها و سبک مدیریتی، بر روی سامانه بوم‌شناختی تاثیر می‌گذارد. سامانه بوم‌شناختی نیز از طریق کالاها و خدماتی که ارائه می‌کند -خواه مثبت یا منفی- بر روی سامانه اجتماعی تاثیر می‌گذارد. در اینجا فرآیندی میانی نیاز است صورت گیرد که به آن حکمروایی و مدیریت مشارکتی تطبیقی گویند که برآمده از تحلیل روابط انسان با مرتع است.

کلمات کلیدی