نماتدهای ریشه‌گرهی مهم‌‍‌ترین نماتدهای انگل گیاهی بوده و باعث خسارت قابل توجهی در مزارع کشت هویج می‌شوند. به دلیل افزایش نگرانی‌های زیست محیطی ناشی از مصرف سموم شیمیایی، یافتن منابع ژنتیکی گیاهان مقاوم و متحمل به نماتدها امری ضروری است. در این راستا، در این پژوهش سطح مقاومت 10 ژنوتیپ و 16 رقم گیاه هویج، نسبت به نماتد M. javanica جداسازی شده از مزارع هویج در دزفول در شرایط گلخانه‌ای مورد بررسی قرار گرفت. ژنوتیپ‌های گیاهی مورد استفاده از مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج و ارقام گیاهی از بازار و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان تهیه گردید. بدین منظور به هر گیاه 2000 تخم نماتد مایه‌زنی شده و شاخص‌های بیماری‌زایی و تکثیر نماتد 60 روز پس از مایه‌زنی نماتد، مورد بررسی قرار گرفت. پس از ارزیابی سطح مقاومت ژنوتیپ‌ها به نماتد مذکور، جهت بررسی تأثیر نماتد بر وضعیت فتوسنتز گیاه به عنوان مهم‌ترین وظیفه اصلی گیاهان، میزان کلروفیل و کاروتنوئیدهای برگ بررسی شد. بدین ترتیب که به ریشه‌ی ژنوتیپ مقاوم و یکی از ژنوتیپ‌های حساس جوان سن دوم (J2) تازه تفریخ شده مایه‌زنی شد و بعد از کامل شدن یک چرخه زندگی نماتد (35 روز)، میزان کلروفیل‌های a، b و کل و کارتنوئیدهای برگ مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که نماتد به ترتیب در ریشه‌ی ژنوتیپ‌های TN-99-62 و TN-99-129 بیشترین و کمترین تعداد گال و توده تخم را تولید کرد. شاخص گال در چهار عدد از ژنوتیپ‌ها‌ پنج، بیست عدد از ژنوتیپ‌ها و ارقام چهار و یک ژنوتیپ سه بود و فقط در ژنوتیپ TN-99-129 شاخص گال دو مشاهده شد. شاخص توده تخم نیز در شش عدد از ژنوتیپ‌ها و ارقام مورد بررسی چهار، یازده ژنوتیپ و رقم سه، هشت ژنوتیپ و رقم دو و در ژنوتیپ TN-99-129 برابر با یک بود. با در نظر گرفتن شاخص گال به عنوان شاخص ایجاد خسارت در گیاه و فاکتور تولیدمثل به عنوان شاخص تکثیری نماتد، در پنج رقم Ashil، HC104، HC105، HC108 و HC109 و سه ژنوتیپ TN-99-75، TN-99-86 و TN-99-134 فاکتور تولیدمثل کمتر از یک و شاخص گال بیشتر از دو بود بنابراین، فوق حساس تشخیص داده شدند. در ژنوتیپ TN-99-129 شاخص گال مساوی دو و فاکتور تولیدمثل نیز کمتر از یک بود و تنها ژنوتیپ مقاوم بود. بقیه ارقام و ژنوتیپ‌ها نیز شاخص گال بیشتر از دو و فاکتور تولیدمثل بیشتر از یک داشتند و به عنوان ژنوتیپ‌های حساس شناسایی شدند. نتایج حاصل از بررسی میزان رنگدانه‌های برگ نیز نشان داد که در ژنوتیپ TN-99-129 علیرغم پایین بودن فاکتور تولیدمثل نماتد، در واکنش به آلودگی نماتد میزان کلروفیل a، b و کلروفیل کل و کاروتنوئیدها به طور معنی‌داری کاهش یافت. ارزیابی ارائه شده در این گزارش، اولین گام در ارزیابی مقاومت ارقام هویج در ایران به نماتد ریشه‌گرهی است که دستاوردی مهم برای گنجاندن آن‌ها در برنامه‌های اصلاح نباتات است.

کلمات کلیدی