مقدمه: تحقیقات نشان می­دهد دانش­آموزانی که در مناطق کم­برخوردار زندگی می­کنند در مقایسه با سایر گروه­ها موفقیت­های کمتری دارند، در حالی­که موفقیت تحصیلی شاخص اشتغال، رفاه و کاهش حساسیت به فقر است. هدف پژوهش حاضر تبیین الگوی فرایندهای فردی و خانوادگی موثر بر موفقیت تحصیلی دانش­آموزان متوسطه است. روش ها: این پژوهش کیفی با استفاده از روش نظریه داده­بنیاد است. نمونه پژوهش حاضر را 49 نفر شامل دانش­آموزان متوسطه اول و دوم، معلمان و والدین شهرستان رشتخوار در سال تحصیلی 1401-1400 تشکیل دادند. نمونه مطالعه حاضر با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند و با در نظر گرفتن نقطه اشباع نظری انتخاب شد. داده­ها با بهره­گیری از مصاحبه نیمه­ساختاریافته جمع­آوری و تجزیه و تحلیل آن با استفاده از مدل پارادایمی داده­بنیاد استراوس و کربین انجام شد. یافته­ها: نتایج تحلیل مصاحبه­ها به استخراج 180 مفهوم، 105 مقوله فرعی و 25 مقوله اصلی انجامید. شرایط­ علّی از 6 مقوله اصلی شامل (عبرت­آموزی تحصیلی، افتخارآفرینی تحصیلی، تجارب کارآمد تحصیلی، کارکرد فرهنگی خانواده، کارکرد تربیتی خانواده، کارکرد تحصیلی خانواده)، پدیده اصلی از مقوله چشم­انداز مثبت تحصیلی، شرایط مداخله­گر از 4 مقوله اصلی (کارکرد ساختاری خانواده، کارکرد عاطفی خانواده، کارکرد ارتباطی خانواده، کارکرد مذهبی خانواده)، شرایط زمینه­ای از 4 مقوله اصلی (معنویت تحصیلی، خلق ­و­ خوی تحصیلی، احساس رضامندی، کارکرد خود­ارتقایی خانواده)، راهبردها از 4 مقوله اصلی (والایش تحصیلی، کنش­وری تحصیلی، مهارت­های زندگی تحصیلی، سماجت تحصیلی) و پیامدها از 6 مقوله اصلی (غلبه بر کلان روایت­های مخرب، سبک زندگی تحصیلی، بستر پیشرفت، مؤانست به موفقیت، برازندگی نقش، خلاقیت تحصیلی) تشکیل شده است. نتیجه­گیری: داده‌های کیفی تحلیل شده نشان می‌دهد موفقیت برای همه قابل دستیابی است و برای ارتقای موفقیت تحصیلی دانش­آموزان با وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین، رشد موفقیت­آمیز عوامل فردی و نقش­آفرینی کارکردهای خانوادگی حائز اهمیت است.

کلمات کلیدی