هدف از این تحقیق شناسایی چشمه‌های اصلی رخداد گردوخاک در ایران و بررسی تغییرات آن است. برای بررسی پراکنش زمانی-مکانی رخدادهای گردوخاک در بلندمدت از داده‌های روزانه عمق نوری هواویز (AOD) سنجنده MODIS و روزهای همراه با گردوخاک ایستگاه‌های هواشناسی همدیدی (2001-2020) استفاده شد. سه آستانه 0.25، 0.5 و 1 از فراوانی رخداد (FoO) هواویزها برای شناسایی چشمه های گردوخاک، بررسی شد. رشته کوه‌های البرز و پهنه خزری در شمال کشور به دلیل بارش و رطوبت زیاد خاک کمینه مقدار AOD را دارند. در مقابل مناطقی با مقادیر بیش‌تر AOD عمدتاً در جنوب شرق، جنوب و جنوب غربی کشور با مقادیر بیش‌تر از 0.4 دیده می‌شوند. بطور کلی در مناطق نامبرده میانگین سالانه AOD از متوسط پهنه‌ای کشور بیش‌تر است. مقادیر بیش‌تر AOD در مناطق جنوبی و شرقی با بارش کم، پوشش گیاهی تنک و رخداد مکرر طوفان گردوخاک در ارتباط است. بررسی روند گردوخاک ایستگاهی و شاخص‌های AOD و FoO نشان داد که این پدیده در غرب، شمال‌غرب و شمال شرقی ایران دارای روند افزایشی است بطوریکه در این مناطق رخداد گردوخاک بیش از 4 روز/دهه افزایش یافته است. در مقابل در جنوب شرقی ایران و بخش-های جنوبی دشت کویر دارای روند کاهشی معنی‌دار در سطح 0.05 است. بررسی تغییرات کاربری اراضی نشان داده است افزایس سطح آب دریاچه هامون و چاه نیمه‌ها در سال‌های 2010 و 2020 نسبت به سال 2001 یکی از دلایل اصلی کاهش رخداد گردوخاک در این منطقه بوده است. بررسی FoO در سه آستانه مورد بررسی نشان داد که ایران دارای یازده چشمه گردوخاک اصلی داخلی است. مناطق اصلی در شرق، جنوب و جنوب‌غربی کشور واقع شده‌اند. چشمه‌های گردوخاک اصلی ایران عمدتاً دارای رطوبت خاک کمتر از 20 درصد و بارش حدود 100 میلی‌متر در سال هستند. همچنین شاخص پوشش گیاهی در این مناطق عمدتاً فقدان پوشش گیاهی را نشان می‌دهد.

کلمات کلیدی