چکیده:د ر این مقاله سعی شده است، که تحلیلی نقش گرایانه و بر اساس فرانقش بینافردی هلیدی، از نطق های تاریخی دکتر مصدق، در دوره ی پنجم و ششم مجلس شورای ملی، به دست داده شود. هدف از این پژوهش این بوده است که مشخص گردد در زبان این شخصیت برجسته ی جنبش دمکراسی خواه ایران، عناصری چون خشونت کلامی، چاپلوسی، از موضع قدرت سخن گفتن و اظهار نظر قطعی، چه جایگاهی دارد و به چه شکل نمود می یابد. بدین منظور، جملات مرتبط با هر کدام از این چهار دسته ی کلی از کتاب دکتر مصدق و نطق های تاریخی او استخراج شده و برای هر دسته، فاعل جملات، زمان، قطبیت و وجهیت جزء خود ایستا، مورد بررسی قرار گرفته و همچنین به این که جمله در کدام یک از نقش های اصلی سخن(دادن یا درخواست کردن) به کار رفته است نیز توجه شده است؛ در نتیجه ی این پژوهش، که از نوع تحلیلی – توصیفی است، مشخص شده، که معیارهای استبداد کلامی را می توان این گونه بازشناخت: 1) فروکاست خود و دیگران در سخن، 2) بی پروایی در به کارگیری زبان بر علیه دیگران،3) شمول پذیری فاعل بند( چنان استفاده از هیچ کس یا فاعل غیر شخصی در جایگاه فاعل بند هنگامی که منظور همه باشند)، 4)خود را در کلام، متفاوت از عامه ی مردم دانستن، 5) قاطعانه سخن گفتن( گاه حتا غیر واقعی گفتن، به عنوان نمونه به قطعیت گفتن از رویدادی در آینده، که از آن زمان تا به امروز روی نداده است, منظور خط راه آهن پهلوی – موصل است, ، 6) خودبینی در اظهارنظر، 7) استفاده ی بسیار از جملات در معنای امری، آن هنگام که فردی خود را در موضع قدرت احساس می کند.

کلمات کلیدی