چکیده تقریبا بیش از 300 حوضه رودخانه فرامرزی در جهان وجود دارد که گاهی اوقات عامل منازعه هستند. بنابراین حل منازعات این رودخانه‏ ها نه تنها برای اقتصاد بلکه برای حفظ ثبات و آرامش بین کشورها مهم است. بطورکلی سه عامل تقاضا، منبع و ساختار بر شکل‌گیری، قوام و تداوم منازعات آبی در سطح بین‌المللی، چه به‏صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم اثرگذار می‌باشند. بررسی‏های سیستماتیک تعیین چگونگی حل و فصل اختلافات آب نشان می‏دهد که منازعات براثر عوامل ساختاری در نتیجه‌ی تلاش برای کنترل، دسترسی و محدود نمودن مصرف منابع آبی بین‌المللی از طریق تغییر جهت جریان آبی، احداث سد و ایجاد مخازن شکل می‌گیرد؛ منازعات براثر عامل تقاضا و استفاده بیش از حد منابع آبی بین‌المللی که خود بر اثر رشد جمعیت، توسعه صنعتی و رشد شهرنشینی تشدید می‌گردد، پدید می‌آید و منازعات براثر تخریب منبع که خود به‏طور غیرمستقیم از دو عامل تقاضا و ساختار تاثیرپذیرفته و بر تشدید منازعات اثرگذار است بوجود می‌آیند. در هرصورت به ‏نظر می‏رسد پس از آغاز منازعه مرتبط با آب، اجرای دیپلماسی با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک و نه ابزارهای فنی به کشورها در برقراری ثبات منطقه‌ای و پیگیری صلح کمک خواهد کرد. این نوشتار با تمرکز بر آسیای مرکزی تلاش می کند با استفاده از روشی توصیفی-تحلیلی، در چارچوب الگوی تحلیلی چهارگانه(نهادگرا، کنشگرا، ساختاری- عملکردی و سیستمی) تصویری شفاف از شرایط آبی این منطقه ارائه و در انتها با تاکید بر گستره دیپلماسی آب، راهکارهایی درجهت جلوگیری از گسترش رقابت آب به بحران ناشی از آب ارائه دهد.

کلمات کلیدی