«جهاد» و «قتال» دو مفهوم قرآنی هستند که معنای مبارزه، جنگ و ستیز را تداعی می‌کنند. از طرفی، قرآن کریم با ساختار ویژۀ خود، از به کاربردن هر مفهومی، مقصودی ویژه را دنبال می‌کند و به‌راحتی نمی‌توان هر مفهومی را به‌جای مفهوم دیگر به کار گرفت. پژوهش حاضر، با روشی تحلیلی ـ انتقادی و با رویکردی قرآن‌محور، سعی می‌کند «مفهوم‌سازی» قرآن در بحث جهاد را بهتر نمایان کند و در مواردی به نقد و بررسی آرای مفسران نیز اشاره کند. یک‌سویه بودن مفهوم جهاد، مکی و مدنی بودن آن، به‌کارگیری لفظ مجاهد، پیوند جهاد با هجرت، بی‌حدومرز بودن آن و موارد دیگر، حکایت‌گر مفهوم‌سازی ویژۀ قرآن در مقولۀ جهاد هستند. نتایج نشان می‌دهد به‌کارگیری این مفهوم در بافتار قرآنی آن به منظور خاصی صورت گرفته است؛ بنابراین، می‌توان در آیاتی که فضای جنگ را نیز ترسیم می‌کنند، مفهوم جهاد را به معنای نوعی «مبارزه» در نظر گرفت که هر فعالیت‌ و کنش و واکنشی را شامل شود و از طرفی، با توجه به بار ارزشی و اسلامی آن، تمام مقدمات لازم جهاد تلقی شوند؛ بنابراین، هر تلاش خالصانه‌ای از جانب مسلمانان برای هر گونه رویارویی با مشرکان و منافقان و در صورت نیاز، پیکار با مشرکان و در یک کلام، هر نوع مبارزه‌ای که بتواند «فی سبیل ‌الله» باشد و از «صد عن سبیل الله» ممانعت کند، جهاد قرآنی است؛ چنان‌که قتالی که این‌گونه باشد، مصداق جهاد است.

کلمات کلیدی