یکی از وجود مشترک عرفان و حماسه، نقش محوری شخصیت انسان کامل برگزیده است؛ الگویی تکوینی در مسیر نمونه واری از موانع و چالشهای نمادین که انسان را به نقطة غایی این الگو، که آرزوی ازلی- ابدی جاودانگی است (وجه اشتراک دیگر عرفان و حماسه) نایل می‌کند. این شباهت روساختی و ژرف ساختی، در سطح ارتباط بینامتنی دو نوع، حماسه را به پیش متن عرفان بدل می‌کند. وجود الگوهای اساطیری مشترک در پیش متن دو نوع به سختی قابل انکار است. در این جستار نه به مقایسة این دو حوزه، بلکه به بررسی تطبیقی الگوی کهن سفر قهرمان- سالک، و با تمرکز بر نمونه های موردی الگو در شاهنامة فردوسی، پرداخته ایم؛ الگویی که از آن به تشرف تعبیر کرده اند. و در مسیر خان‌ها و موانع طریقت، به ولادت دوباره می انجامد و این ماهیت چرخه وار، با شکست سیر خطی زمان بلوغ یا سلوک، بدل به زمان اساطیری می شود که تا بی نهایت تکرار می-شود و مضمون اصلی و مرکزی آن، تقابل من و فرامن، مواجهه با خویشتن توسعه یافته، و همپوشانی غایی خودآگاه متعالی و ناخودآگاه یا همان فردیت است. از این حیث، چرخة تشرف خود یکی از نمادهای تمامیت کیهانی است که قهرمان- سالک، در نقطة اعلای آن، با شبیه سازی کهن الگو، بدان تشبّه جسته، به الگوی موعود «انسان کامل»- از منظر حماسه، اسطوره یا عرفان- نزدیک می-شود.

کلمات کلیدی