از مباحث مهم‌‌ مطرح‌‌شده نزد متصوفه، مسئلۀ کفر و ایمان و پیوند آن‌ها با یکدیگر است. اگرچه مفهوم کفر و ایمان در سده‌‌های نخست اسلام، تقریباً مبتنی‌بر مبانی اسلامی است، با بررسی دقیق آثار عین‌القضات، درمی‌‌یابیم که نه‌تنها تأویل او از کفر و ایمان بدیع است، بلکه تقسیم‌‌بندی نوین و اصطلاحات عرفانی ویژۀ خود را نیز در پیرامون این دو اصطلاح مطرح کرده است. این مقاله بر آن است تا از یک‌سو ضمن بررسی دیدگاه عین‌‌‌القضات دربارۀ کفر و ایمان، نوآوری‌‌های او را در این حوزه برشمرد و ازسوی دیگر با بررسی دقیق آثار عرفانی پیش‌وپس از عین‌‌القضات، آبشخورهای فکری او را تحلیل کند و میزان تأثیرگذاری عین‌‌القضات بر عارفانِ پس از خود را نشان دهد. در اندیشۀ عین‌‌القضات «کفر حقیقت» که به معنای فنای در وجود خداوند است، در بین اقسام کفر، بالاترین مرتبه را دارد. به باور او سالک برای رسیدن به «کفر حقیقت» باید از «کفر ظاهر»، «کفر نفس/مغ/جلالی» و «کفر قلب/محمدی/جمالی» عبور کند تا به «کفر حقیقت» برسد. پس از این مرحله، «ایمان» روی می‌‌نماید و سالک «مؤمن» می‌‌شود. نتایج پژوهش نشان‌‌دهندۀ آن است که برداشت بدیع عین‌‌القضات از کفر و ایمان تا حدی متأثر از جنید و حلاج است، اما طبقه‌‌بندی تازۀ او و اصطلاحات بدیع مطرح‌‌شده، ساخته و پرداختۀ خود اوست. پس از قاضی، بقلی در عبهرالعاشقین، نسفی در انسان کامل، باخرزی در اوراد الاحباب، شبستری در گلشن راز و مسعود دهلوی در مرآت العارفین از عین‌‌القضات در زمینۀ کفر و ایمان تأثیر پذیرفته‌‌اند.

کلمات کلیدی