عنوان : ( الگوهای روایی خاص در نقل حکایت های سماع در رساله های جامع و تذکره های صوفیان از سده 4 تا 6 ق )
نویسندگان: زینب درویشی , سلمان ساکت ,
Full Textچکیده
نقل حکایت یکی از ابزارهای مهم برای تعلیم در متون صوفیه است. یکی از مهم‌ترین و متفاوت‌ترین تعالیم صوفیه که در بسیاری از آثار ایشان از آن سخن به میان آمده، سماع است. با بررسی تعدادی از مهم‌ترین آثار صوفیانه در بازۀ زمانی سدۀ چهارم تا ششم هجری، آشکار شد که می‌توان این حکایت‌ها را در الگوهای سیزده‌گانه‌ای جای داد که در این مقاله هریک عنوانی دارند. الگوهای اول تا ششم بسامد بالایی در متون دارند. در رساله‌های جامع به دلیل ماهیت تعلیمی بودن آن‌ها، این حکایت‌ها با مقاصد تعلیمی روایت شده‌اند، حال آنکه در تذکره‌ها، این حکایت‌ها بیشتر با هدف مشروعیت‌بخشی به سماع و توجیه عمل مشایخ آورده شده‌اند. بر این اساس، بررسی بسامد هریک از الگوهای پرتکرار در رساله‌های جامع و تذکره‌ها نشان می‌دهد که صاحبان تذکره‌ها افزون بر بهره‌گیری از الگوهای رساله‌های جامع، به دلیل آنکه بر قدرت و درک و دریافت خاص مشایخ تأکید داشته‌اند، از الگوهای «دریافت دیگر برحسب احوال درونی» و «عمل خارق‌العاده» استقبال کرده‌اند و در میان صاحبان تذکره‌ها، عطار در نقل حکایت‌ها نوآوری‌هایی داشته‌است. همچنین بررسی حکایت‌های سماع برمبنای الگوهای روایی آشکار کرد که صوفیان برای نقل حکایت‌های بعضی از مشایخ مشهور خود از الگوهای روایی خاصی بهره برده‌اند. سه صوفی معروف که حکایت‌های سماع آنان در متون صوفیه با شواهد مکرر و مشهوری آمده‌است، جنید، شبلی و ابوسعید ابوالخیر هستند. الگوهای روایی حکایت‌ها نشان می‌دهد که صوفیان گرایش داشته‌اند برای بیان حکایت‌های هریک از آنان الگوهای ویژه‌ای به کار برند.
کلمات کلیدی
, سماع, تصوّف, حکایت, الگوی روایی, ساختارگرایی
@article{paperid:1103799,
author = {درویشی, زینب and ساکت, سلمان},
title = {الگوهای روایی خاص در نقل حکایت های سماع در رساله های جامع و تذکره های صوفیان از سده 4 تا 6 ق},
journal = {زبان و ادب فارسی},
year = {2025},
volume = {78},
number = {251},
month = {July},
issn = {2251-7979},
pages = {1--27},
numpages = {26},
keywords = {سماع، تصوّف، حکایت، الگوی روایی، ساختارگرایی},
}
%0 Journal Article
%T الگوهای روایی خاص در نقل حکایت های سماع در رساله های جامع و تذکره های صوفیان از سده 4 تا 6 ق
%A درویشی, زینب
%A ساکت, سلمان
%J زبان و ادب فارسی
%@ 2251-7979
%D 2025
