مقدمه: گندم به عنوان یکی از اصلی‌ترین مواد غذایی در سفره‌های ایرانی، نقش اساسی در تغذیه مردم و تأمین امنیت غذایی کشور ایفا می‌کند. تنش خشکی به­عنوان یکی از عوامل محدودکننده عملکرد در گیاهان مختلف از جمله گندم مطرح است. در صورت شناسایی شاخص‌های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی تحمل خشکی، به‎نژادگران می‌توانند از صفات فیزیولوژیکی به ‌عنوان شاخص گزینشی در جمعیت‌های بزرگ استفاده کنند. مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسی اثرات سطوح متفاوت رطوبتی بر صفات بیوشیمیایی و فیزیولوژیک در ارقام مختلف گندم نان و دوروم، آزمایشی به‌صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا گردید. فاکتورهای مورد بررسی شامل چهار سطح ­آبیاری (25، 50، 75 و 100 درصد نیاز آبی) در کرت­های اصلی و ارقام شامل سه رقم گندم ­نان (پیشگام، الوند، اروم) و سه رقم گندم دوروم (بهرنگ، آریا، دنا) در کرت‎های فرعی قرار گرفتند. صفات بیوشیمیایی مورد بررسی شامل محتوای قند­های محلول، ترکیبات فنلی و آسکوربات پراکسیداز و صفات فیزیولوژیک شامل محتوای کلروفیل a و b و کاروتنوئید بود. یافته‌ها: در پژوهش حاضر، صفات محتوای کلروفیل a و b، محتوای کاروتنوئیدها، ترکیبات فنلی، فعالیت آنزیم‌ آسکوربات پراکسیداز و محتوای قندهای محلول نیز در شرایط سطوح متفاوت رطوبتی و در ارقام مختلف تفاوت معنی‌داری را نشان دادند. نتایج مقایسه میانگین داده‌ها نشان داد محتوی قندهای محلول، محتوی فنل و فعالیت آنزیم آسکوربات پراکسیداز در ارقام پیشگام و بهرنگ در تیمار تأمین 25 درصد نیاز آبی، نسبت به تیمار شاهد بیشتر بود. بیشترین کاهش در محتوی کلروفیل a مربوط به رقم دنا بود که در تیمار تأمین 25 درصد نیاز آبی، نسبت به تیمار شاهد، 40 درصد کاهش نشان داد. محتوای کلروفیل b، با کاهش آب مصرفی کاهش یافت و این کاهش در ارقام اروم و دنا بیشتر از سایر ارقام بود. تفاوت معنی‌داری بین محتوای کلروفیل b رقم پیشگام در سطوح تأمین 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی مشاهده نشد. در بین ارقام گندم دوروم، محتوای کلروفیل b در رقم بهرنگ در مواجهه با تنش، کمتر کاهش یافت؛ به‌طوری‌که محتوای کلروفیل b این رقم در تیمارهای 100، 75 و 50 درصد تأمین نیاز آبی، تفاوت معنی‌داری نداشت. در شرایط شدیدترین تنش، بیشترین و کمترین مقدارکاروتنوئید به ترتیب مربوط به رقم‎های پیشگام و دنا بود. کم‌آبیاری منجر به کاهش محتوای کاروتنوئید در همه ارقام مورد بررسی شد. با این حال، ارقام پیشگام و بهرنگ به ترتیب با کاهش 67/15 و 47/15 درصد نسبت به سایر ارقام، کمترین کاهش را در میزان کاروتنوئید تجربه کردند. در مقابل، رقم دنا بیشترین کاهش را نشان داد و میزان کاروتنوئید در آن 50 درصد نسبت به شرایط بدون تنش آبیاری کاهش یافت. بیشترین عملکرد دانه (به‌ترتیب 7/7420، 6/6495 و 9/6459 کیلوگرم در هکتار) توسط ارقام پیشگام، بهرنگ و الوند تولید شد که از نظر آماری با همدیگر اختلاف معنی‎داری نداشتند. همچنین کمترین عملکرد دانه (4880 کیلوگرم در هکتار) مربوط به رقم اروم بود. عملکرد دانه با کاهش تأمین نیاز آبی کاهش یافت؛ به‌طوری‌که بیشترین عملکرد دانه (7350 کیلوگرم درهکتار) و کمترین (4550 کیلوگرم درهکتار) به‌ترتیب در تیمارهای 100 درصد و تأمین 25 درصد نیاز آبی تولید شد. نتیجه‌گیری: به­طور کلی نتایج نشان داد که تیمار 25 درصد نیاز آبی به‌طور چشمگیری عملکرد دانه را کاهش داد؛ به‌طوریکه از 7350 به 4550 کیلوگرم در هکتار رسید. همچنین در بین ارقام، ارقام پیشگام و بهرنگ در مقایسه با سایر ارقام از عملکرد بالاتری برخوردار بودند که نشان از پتانسیل ژنتیکی این ارقام در تولید و عملکرد محصول ‌می‌باشد.

کلمات کلیدی