پدیده مهاجرت، یکی از بزرگترین تجربه‌های بشری از دیرباز بوده است؛ اما نگرش به آن در دوران معاصر، بانگریستن به وضعیت انسان تغییر نموده است و ابعاد معنایی متفاوتی دارد؛ به ویژه نمود آن در ادبیات مهاجرت داستانی، تصویری از تنش و چالش میان شخصیت‌ها با سنت‌ها، هنجارها و سیاست‌های حاکم در دو سرزمین مبدأ و میزبان است. از این رو در آثار داستانی مهاجرت می‌توان با نگاهی رئالیستی انتقادی، بازتابی از تجربه‌ای عینی و دقیق از واقعیت را با نگاهی به مسائل و معضلات اجتماعی انسان در عصر جدید یافت. همین امر ضرورت پژوهش‌های تطبیقی و همسان‌نگر در حوزه ادبیات مهاجرت را می‌طلبد تا لایه های پنهان آن را هویدا سازد. این پژوهش با هدف بررسی کارکرد انتقادی درونمایه دو رمان نام آشنای ادبیات عربی و فارسی اولاد الغیتو اسمی آدم از الیاس خوری1 و همنوایی شبانه ارکستر چوب‌ها از رضا قاسمی در پی آن است تا درون‌مایة مطرح شده در دو رمان را که منجر به گفتمانی انتقادی گشته است را با رویکردی رئالیسم انتقادی واکاوی نماید. این جستار با روش توصیفی و تحلیلی و بر بنیان مکتب تطبیقی آمریکایی، کارکرد انتقادی درونمایه را مورد بررسی قرار داده است و دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد که موضوعات انتقادی همسان در دو رمان، شامل مسائل سیاسی، سازه‌های استعماری و نقش روشنفکران است. در رمان اولاد الغیتو این موضوعات با تأکید بر زمینه‌های تاریخی و بازنمایی واقعیت‌های اجتماعی مطرح شده‌اند، در حالی که در رمان همنوایی به شکلی نمادین و تمثیلی به مسألة استعمار پرداخته شده است.از موضوعات اجتماعی مطرح در دو رمان، مسأله گم‌شدگی و حاشیگی مهاجران است که در رمان اولاد الغیتو، مسأله‌ای فراتر از گمشدگی مهاجر مطرح شده است و به موضوع فلسطینیانی که در حاشیه تاریخ گم شده‌اند پرداخته است. در رابطه با مسائل فرهنگی، دو نگاه متفاوت در پیوند با هویت دینی در دو رمان دیده می شود.

کلمات کلیدی