گسترش شتابان صنایع فلزی، همراه با افزایش فزاینده‌ی انتشار آلاینده‌های شیمیایی، بی‌تردید میزان مواجهه شغلی و محیطی با فلزات سنگین را تشدید کرده و آن را به یکی از عوامل اصلی خطرساز در بروز اختلالات عصب‌روان‌شناختی بدل ساخته است. شواهد علمی گسترده نشان می‌دهد که فلزاتی همچون کروم (Cr)، نیکل (Ni)، کادمیم (Cd)، سرب (Pb)، جیوه (Hg)، آرسنیک (As) و منگنز (Mn)، از طریق مسیرهای سلولی _ مولکولی هم‌پوشان و درهم‌تنیده، روند تحلیل و افت عملکرد عصبی را تسریع می‌کنند. از میان مهم‌ترین سازوکارهای شناسایی‌شده می‌توان به القای استرس اکسیداتیو، تشدید التهاب عصبی، اختلال در پویایی‌های میتوکندری، تخریب سد خونی_ مغزی، تجمع پروتئین‌های پاتولوژیک (مانند تائو) و برهم‌خوردن تعادل سامانه‌های انتقال‌دهنده عصبی اشاره کرد. این مطالعه مرور _ تحلیلی با بهره‌گیری از شواهد مقالات داوری‌شده منتشرشده بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۵، و با جست‌وجو در پایگاه‌های علمی معتبر نظیر PubMed، Scopus و Web of Science انجام گرفت. تاکنون مرورهای اندکی به‌طور جامع همگرایی مکانیسم‌های آسیب سلولی را در طیف گسترده‌ای از پیامدهای نورودژنراتیو ناشی از مواجهه با فلزات سنگین ترسیم کرده‌اند. بررسی حاضر نشان داد که میان چنین مواجهه‌هایی _ چه در مراحل حیاتی رشد عصبی و چه در محیط‌های کاری آلوده _ با بروز بیماری‌هایی چون آلزایمر، پارکینسون، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، فلج فوق‌هسته‌ای پیشرونده (PSP)، اختلال طیف اوتیسم (ASD) و سایر آسیب‌های شناختی _ رفتاری، ارتباطی قوی و در مواردی از لحاظ آماری معنادار وجود دارد. علاوه بر این، گروه‌هایی با آسیب‌پذیری فیزیولوژیک بالا یا شرایط اجتماعی _ اقتصادی نامساعد _ شامل کارکنان صنایع فلزی، ساکنان مناطق صنعتی آلوده، کودکان و سالمندان _ به شکل نامتناسبی در معرض خطر هستند. نتایج این مرور حاکی از آن است که کاهش مواجهه‌های زیست‌محیطی و شغلی، استقرار سیستم‌های پایش منظم سلامت نوروشناختی و اجرای سیاست‌های سخت‌گیرانه کنترل آلودگی در صنایع فلزی، می‌تواند نقش کلیدی در پیشگیری از بروز بیماری‌های نورودژنراتیو و کاهش افت شناختی ایفا کند. بدین‌ترتیب، این مطالعه علاوه بر ارائه یک هم‌نگری به‌روز از شواهد مکانیسمی، مبنایی راهبردی برای تدوین مداخلات در حوزه بهداشت شغلی و سیاست‌های حفاظت محیط‌زیست فراهم می‌آورد.

کلمات کلیدی