جامعه ایران به دلیل ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی، سیاسی، و اجتماعی خود، ساختاری پیچیده و چندلایه دارد که تحلیل آن نیازمند رویکردهای نظری متنوعی است. طی دهه‌های اخیر، نظریه‌پردازان مختلف با تمرکز بر جنبه‌های متفاوتی از این جامعه- مانند پایداری‌های ساختاری، گسست‌های اجتماعی یا خلقیات فرهنگی- تلاش کرده‌اند تا تحولات آن را توضیح دهند. با این حال، این تکثر نظری، اگرچه غنای تحلیلی را به همراه داشته، به دلیل پراکندگی و عدم انسجام، مانع از شکل‌گیری درکی یکپارچه و جامع از جامعه ایران شده است. این پراکندگی باعث شده که هر نظریه تنها بخشی از واقعیت اجتماعی را روشن کند، بدون اینکه بتواند روابط میان این بخش‌ها را در یک کل منسجم نشان دهد. برای غلبه بر این چالش، مقاله روش یکپارچه‌سازی سیستمی همگرا (SCI) را معرفی می‌کند. این روش، رویکردی فرانظریه‌پردازانه است که به جای رقابت یا کنار گذاشتن نظریه‌های موجود، به دنبال تلفیق عناصر کلیدی آن‌ها در یک چارچوب نظری واحد است. روش SCI با شناسایی مفاهیم و مؤلفه‌های همگرا در نظریه‌های مختلف و برقراری پیوندهای نظام‌مند میان آن‌ها، یک الگوی کل‌نگر ارائه می‌دهد. این الگو بر اصل «همگرایی مفهومی» استوار است، به این معنا که مفاهیم به ظاهر متفاوتی که در نظریه‌های مختلف به کار رفته‌اند، می‌توانند در یک نظام مشترک بازتعریف و سازماندهی شوند. کاربرد روش یکپارچه‌سازی سیستمی همگرا نشان داد که عناصر مختلف رویکردهای نظری مختلف در مورد جامعه ایران را می توان در قالب یک «نظام پیچیده با ساختار ایزومورفیک (تک‌ساخت)» مفهوم سازی کرد. مفهوم ایزومورفیسم، در اینجا به‌عنوان یک استعاره نظری به‌کار می‌رود که نشان‌دهنده‌ی گرایش ساختاری جامعه ایران به بازتولید اشکال مشابه در سطوح گوناگون اجتماعی در طی زمان است.

کلمات کلیدی