قدمه و اهداف: ظهور فناوری‌های مالی (فین‌تک) در دهه‌های اخیر موجب تحول اساسی در صنعت بانکداری شده است. فین‌تک با نوآوری‌هایی نظیر بانکداری موبایلی، بلاک‌چین و هوش مصنوعی توانسته است مدل‌های سنتی بانکداری را متحول کند و فرصت‌هایی در جهت ارتقای کارایی، افزایش شفافیت و بهبود کیفیت خدمات ایجاد کند. هم‌زمان، چالش‌هایی نظیر مدیریت ریسک، سازگاری با مقررات و رقابت فزاینده نیز پدید آمده است. به‌طورکلی، مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد که پذیرش فین‌تک موجب بهبود سودآوری بانک‌ها و افزایش توان رقابتی آنها شده است. باوجوداین، در ایران پژوهش‌های اندکی به بررسی اثرات فین‌تک بر عملکرد مالی بانک‌ها پرداخته‌اند. این موضوع به‌ویژه در نظام بانکی ایران، که طی سال‌های اخیر با تغییرات سریع فناوری و فشارهای ناشی از تحولات اقتصادی روبه‌رو بوده، اهمیت قابل‌توجهی دارد. روش: در پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر فین‌تک بر سودآوری بانک‌های ایران، داده‌های مالی بانک‌های منتخب کشور در بازه زمانی 1386 تا 1400 گردآوری و با استفاده از مدل داده‌های تابلویی و رویکرد اثرات تصادفی تحلیل شده‌اند. متغیر وابسته سودآوری بانک‌ها بوده و متغیرهای کلیدی شامل شاخص‌های فین‌تک، اندازه بانک، تنوع درآمد و رفتار ریسک‌پذیری در نظر گرفته شده‌اند. با توجه به دشواری‌های موجود در اندازه‌گیری نوآوری‌های فین‌تک، سطح تعامل فین‌تک در بانک‌های ایران براساس شاخص‌های عینی محاسبه شده است. همچنین، برای سنجش سودآوری از شاخص بازده دارایی‌ها استفاده شده که در ادبیات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین معیارهای سلامت و عملکرد بانکی معرفی می‌شود. نتایج: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که توسعه و به‌کارگیری فناوری‌های مالی اثر مثبت و معناداری بر سودآوری بانک‌ها دارد. فین‌تک از طریق بهبود فرآیندهای بانکی، کاهش ریسک‌های عملیاتی، افزایش شفافیت، ارتقای کارایی و بهینه‌سازی خدمات، نقش مهمی در ارتقای عملکرد مالی بانک‌ها ایفا می‌کند. افزون‌براین، نتایج بیانگر آن است که اندازه بانک و تنوع درآمد، هر دو رابطه مثبت و معناداری با سودآوری دارند و به‌عنوان عواملی مؤثر در کاهش ریسک و تقویت توان رقابتی بانک‌ها عمل می‌کنند. در مقابل، رفتار ریسک‌پذیری بانک‌ها اثری منفی و معنادار بر سودآوری نشان داده است که بر ضرورت مدیریت دقیق ریسک در شرایط تغییرات فناورانه تأکید دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد ادغام فین‌تک در نظام بانکی ایران می‌تواند با تدوین استراتژی‌های جامع، تقویت چهارچوب‌های نظارتی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، مسیر پایدارتری برای ارتقای سودآوری و کارایی بانک‌ها فراهم کند. بحث و نتیجه‎گیری: توسعه فناوری‌های مالی نه‌تنها بهره‌وری و سودآوری بانک‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه با کاهش ریسک‌های عملیاتی، بهبود فرآیندهای مالی و ارتقای شفافیت، مزیت‌های رقابتی مهمی برای بانک‌ها ایجاد می‌کند. همچنین، گسترش فین‌تک می‌تواند به تحول ساختاری و پایداری سیستم بانکی منجر شود. به‌کارگیری ابزارهایی همچون رمزگذاری، نرم‌افزارهای خودکار و سامانه‌های الکترونیکی به بانک‌ها کمک می‌کند تا ریسک‌ها را بهتر مدیریت کرده، فرآیندهای پرداخت تسهیلات را تسریع نمایند و از الگوریتم‌های هوشمند برای ارتقای مدیریت ریسک استفاده کنند. این امر ضمن کاهش هزینه‌ها و افزایش حجم معاملات، اعتماد مشتریان را تقویت و سودآوری پایدار بانک‌ها را تضمین می‌کند. براساس‏این، توصیه می‌شود بانک‌ها استراتژی‌های جامعی برای ادغام فین‌تک تدوین کنند که شامل تعیین اهداف مشخص، شناسایی و مدیریت ریسک‌ها، تقویت چهارچوب‌های نظارتی و انطباق با الزامات مقرراتی باشد. توسعه چنین چهارچوب‌هایی زمینه بهره‌گیری مؤثرتر از فناوری مالی و افزایش پایداری سیستم بانکی را فراهم خواهد کرد. بنابراین، این پژوهش اهمیت ادغام فناوری‌های نوین در سیستم بانکی ایران را برجسته و پیشنهاد می‌کند که بانک‌ها با تدوین استراتژی‌های جامع در حوزه فین‌تک، تقویت چهارچوب‌های نظارتی و بهره‌گیری هوشمندانه از فناوری‌های پیشرفته، بتوانند بهره‌وری و سودآوری خود را به سطح بالاتری ارتقا دهند.

کلمات کلیدی