خانه های تاریخی ایران از دیرباز به عنوان بی رقیب ترین اثر معماری سنتی، مبین ارتباطی پرمعنا بین انسان و محیط هستند که در گذشته برای ساکنینشان مملو از حس تعلق مکانی بوده اند. اما متاسفانه، نگاه تقلیدی از معماری غربی منجر به کاهش این حس در الگوهای خانه امروزی گشته است. نقطه آغازین این دگرگونی در کشور ایران، دوره تاریخی پهلوی با توجه به تحولات نوین معماری در ساخت و ساز به حساب می آید. بازیابی مفهوم گمشده هویت ایرانی یکی از مهمترین وظایف معماران معاصر است که از اهداف اصلی پژوهش حاضر نیز می باشد. بدین منظور، در ابتدا با هدف تدقیق مفهوم حس مکان، سیر دگرگونی خانه‌ها در گذر دوره پهلوی معرفی می گردد. سپس به سنجش عوامل موثر بر حس مکان از طریق یک مطالعه مقایسه ای در گونه های خانه شهر مشهد پرداخته می شود. پژوهش حاضر از نوع ترکیبی در بستری پیمایشی می‌باشد. ابتدا با استفاده از تکنیک MAUT ، جامعه آماری انتخاب می گردد. سپس به کمک راهبرد پژوهش روایتی و تحلیل محتوای کیفی MAXQDA، به استخراج مولفات موثر بر حس مکان ساکنین پرداخته می شود و با بهره گیری از تحلیل کیفی دلفی و آنتروپی شانون، مدل نهایی تحقیق تدوین می گردد تا در انتها با روش کمی معادلات ساختاری SMART PLS روابط بین متغیرها برازش شوند. یافته ها نشان می دهند که حس مکان ساکنین با سیر تکاملی گونه ها در طول زمان رابطه ای منفی دارد. ابعاد ادراکی-شناختی و محیطی-کالبدی به ترتیب با ضریب تاثیر340/8 و 090/8 حائز اهمیت هستند که مولفه زیبایی و ادراک تنانه با درجه اهمیت794/7 و 562/6 به واسطه حرکت، زمان و چرخش فضایی در ترکیب با فضای سبز، می توانند موثر واقع گردند.

کلمات کلیدی