به‌منظور مقایسه جامع ژنوتیپ‌های کاندیدای متحمل به خشکی نخود (Cicer arietinum L.)، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در سال 1399 و در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل شش ژنوتیپ (MCC696، MCC552، MCC537، MCC427، MCC352 و MCC80) و رقم شاهد (ثمین) به‌عنوان عامل اول و عامل دوم شدت تنش خشکی با دو سطح زمان قطع آبیاری در 20 روزگی و زمان قطع آبیاری در مرحله 50% گلدهی بود. مطالعات ریشه نشان داد در پروفیل 1 تا 30 سانتی‌متری و 30 تا 60 سانتی‌متری بیشترین وزن خشک ریشه در تیمار زمان قطع آبیاری در زمان 50 درصد گلدهی و ژنوتیپ MCC352 گزارش شد و با افزایش شدت تنش خشکی، به‌ترتیب به‌میزان 30 و 31 درصد کاهش یافت. در پروفیل پروفیل 1 تا 30 سانتی‌متری بیشترین مساحت ریشه به‌ترتیب در تیمار زمان قطع آبیاری پس از 20 روز کاشت و ژنوتیپ MCC696 گزارش شد و زمان قطع آبیاری در مرحله 50% گلدهی میزان مساحت ریشه به‌میزان 32 درصد کاهش یافت. در پروفیل پروفیل 30 تا 60 سانتی‌متری، بیشترین مساحت ریشه به‌ترتیب در تیمار زمان قطع آبیاری در زمان 50 درصد گلدهی و ژنوتیپ‌های MCC80 بدست آمد و با افزایش شدت تنش میزان مساحت ریشه به میزان 56 درصد کاهش یافت. بیشترین میزان فعالیت کاتالاز برگ (659 unit.min-1 gfw) در تیمار زمان قطع آبیاری در 50 درصد گلدهی و ژنوتیپ MCC552 بدست آمد. از سوی دیگر، بیشترین میزان پرولین برگ (20/3 mg/g FW)، کربوهیدارت محلول (911/0 mg/g FW) و آسکوربات پراکسیداز (2/26 unit.min-1 gfw) در تیمار زمان قطع آبیاری پس از 20 روز کاشت و در ژنوتیپ MCC552 بدست آمد. این نتایج نشان‌دهنده نقش تعیین‌کننده‌ی هم‌زمان شدت تنش خشکی به‌عنوان یک عامل محیطی از یک‌سو، و تفاوت‌های ژنتیکی در تحمل به خشکی در ژنوتیپ‌های نخود از سوی دیگر است؛ عواملی که می‌توانند در برنامه‌های به‌نژادی این محصول برای افزایش تحمل به خشکی بسیار مؤثر باشند.

کلمات کلیدی