تحقق فناوری کاشت تراشه‌های مغزی هوشمند، تحولی بنیادین در تعامل انسان و ماشین ایجاد می‌کند که مرزهای سنتی میان انسان و فناوری را دگرگون می‌سازد. این پیشرفت فناورانه، علی‌رغم ظرفیت‌های قابل‌توجه، چالش‌های حقوقی پیچیده و چندوجهی را به همراه دارد و نظام‌های حقوقی را با پرسش‌های بنیادینی متعددی مواجه می‌سازد. در این راستا پژوهش حاضر با هدف شناسایی دقیق چالش‌های حقوقی ناشی از این فناوری و ارائه راهکارهای حقوقی مناسب به بررسی تعامل این فناوری با حقوق بنیادین انسان پرداخته است. محورهای اصلی این بررسی شامل حریم خصوصی اطلاعاتی و حفاظت از داده‌، مسئولیت‌های مدنی و کیفری و حقوق مالکیت معنوی می‌باشد که هر یک با چالش‌های نوظهور و پیچیده‌ای در بستر کاشت تراشه‌های مغزی هوشمند مواجه شده‌اند. در این مسیر پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و بهره مندی از روش تطبیقی به گردآوری و تحلیل داده‌های کیفی از تجربه نظام‌های حقوقی مختلف پرداخته‌است. به‌موجب یافته‌های پژوهش، نظارت و بهره‌برداری فراگیر از داده‌های شخصی، خطر نقض حریم خصوصی اطلاعاتی و امنیت داده‌ها از طریق هک زیستی، ابهام در تعیین ماهیت حقوقی تراشه‌ها (به‌عنوان شیء یا بخشی از بدن انسان) و مسئله انتساب مسئولیت‌های مدنی و کیفری نسبت به اقدامات کاربران دارای تراشه، از مهم‌ترین چالش‌های این حوزه هستند. همچنین، چالش‌هایی در جریان مفاهیم متعارف پدیدآورنده و مخترع در حوزه مالکیت معنوی نیز مشاهده می‌شود. برای مواجهه با این چالش‌ها، در این پژوهش دو راهکار اصلی پیشنهاد شده‌است. نخست، بهره‌مندی از چارچوب‌های قانونی موجود (مانند قوانین تجهیزات پزشکی، رباتیک، هوش‌مصنوعی و حفاظت از داده‌های شخصی) و دیگری ضرورت قانون‌گذاری جدید است که بتواند به‌طور مؤثر حقوق اشخاص را در جنبه‌های مختلف مربوط به این فناوریِ نوظهور تضمین نماید. نتایج این پژوهش، ضمن ارائه راهکارهایی عملی برای چالش‌های پیش‌رو، ارتباط نزدیکی با هدف اصلی - شناسایی و حل مسائل حقوقی ناشی از این فناوری‌های نوین- دارد. اهمیت این یافته‌ها در سطح نظری، کمک به توسعه ادبیات حقوقی نسبت به تعامل انسان و فناوری است و در سطح عملی، بستری را برای قانون‌گذاری مؤثر و حفاظت از حقوق افراد در برابر پیامدهای پیچیده این فناوری، فراهم می‌آورد.

کلمات کلیدی