عین القضات همدانی، عارف سنّت شکن و عادت ستیز سدۀ پنجم و ششم هجری است که با اندیشه ها و افکار بدیع و تازۀ خود به عرفان و تصوّف اسلامی غنای بیشتری افزوده است. ویژگی سنّت شکنیِ عین القضات همدانی در تمام جوانب زندگی او از جمله مواجهه با اصطلاحات عرفانی به چشم می خورد، به طوری که مقایسۀ اصطلاحات عرفانیِ به کاررفته در آثار او با میراثِ به جا مانده از کتاب های عرفان و تصوّف، نشان می دهد که عین القضات همدانی گاه با برهم زدن نظام رایج و سیر معمول مفاهیم اصطلاحات عرفانی، برداشت های تازه و جدیدی از اصطلاحات ارائه کرده است. نتایج مقالۀ حاضر نشان می دهد که برخی از تأویلات بدیع و تازۀ او از اصطلاحات عرفانی مانند «ایمان»، «بازار خواص»، «زنّار»، «مجمع البحرین» و بیشتر مصادیقِ «حجاب» و «نماز» به تمامی ساخته و پرداختۀ عین القضات همدانی است و در آثار عارفان و صوفیان پیش از او دیده نمی شود. همچنین برخی دیگر از اصطلاحات مانند «ظلم»، «فقر» و «کفر» متاثر از سخنی کوتاه از صوفیان و عارفانِ پیش از وی است که عین القضات همدانی آن مفهوم را در آثار خود توسّع بخشیده و به طور گسترده و مفصل مطرح کرده است.

کلمات کلیدی