نظریة جبر جغرافیایی و حاکمیت محیط طبیعی بر تمام ارگانیسم ها و فعّالیّت ها و خصایص بشری، دارای سابقة دیرینه ای است و دانشمندانی مانند توماس باکل، هانتیگتون و ... بر این عقیده اند که هرگونه تحول تاریخی مهم پیوستگی با شرایط جغرافیایی دارد. بررسی های دقیق علمی در طول تاریخ ـ به ویـژه در عصر حاضر ـ این نظریّه را مورد تردید قرار داده، کوشیده است اثبات نماید که اختصاصات و ویژگی های اجتماعی و رویدادهای تاریخی در ارتباط با خرد و عقل آدمی است و یک مبارزة حیاتی بین انسان و محیط طبیعی وجود داشته و دارد و این انسان است که از طریق فکر و اندیشه و به کارگیری آن، طبیعت را مهار کرده است. نوشتة حاضر، این موضوع را با دقت مورد بررسی قرار داده، کوشیده است با توجه به اهمیت شرایط محیطی، جایگاه شگفت انگیز قدرت جادویی خرد و عقل را نشان دهد که عامل اصلی تکامل اجتماعی بوده و تا حد زیادی قیدهای طبیعت را گشوده است و پایة اصلی تغییرات و تحولات تاریخی را خرد و دانش آدمی محسوب داشته و نه جبر جغرافیایی .

کلمات کلیدی