چکیده به منظور تدوین شاخصی برای کمی کردن میزان پایداری بوم‏شناختی نظام کشاورزی گندم- پنبه در استان خراسان، مطالعه‏ای در سال 1382 انجام شد. اطلاعات مربوط به این نظام کشاورزی شامل سنجه‏های اجتماعی- اقتصادی، تولید محصولات زراعی و دامی، کود و مواد شیمیایی، مدیریت بقایای گیاهی، آب و آبیاری، شخم و مکانیزاسیون، تنوع گونه‏ای کشاورزی و مدیریت علف‏های هرز در سه شهرستان نیشابور، بردسکن و فردوس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با توجه به این‏که میانگین امتیاز شاخص پایداری در این نظام 0/44 بود، نتایج نشان داد که تنها 6/18 درصد کشاورزان امتیاز 50 یا بیشتر کسب کردند. این نتایج همسو با گزارش‏های دیگر در زمینه پایداری نظام‏های کشاورزی در سایر مناطق کشور است. در میان سنجه‏های مورد مطالعه، تولیدات دامی، زراعی و عوامل مدیریت آب و آبیاری به ترتیب با 6، 31 و 37 درصد، پایین‏ترین امتیاز را داشتند. نتایج رگرسیون گام به گام پس‏رونده نشان داد که مهم‏ترین عوامل تعیین‏کننده شاخص پایداری در این نظام زراعی، سطح زیر کشت، عملکرد گندم، مدیریت بقایای گیاهی، درآمد زراعی و دسترسی به آموزش و ترویج بوده است؛ در حالی‏که مصرف کودهای شیمیایی به ویژه کود نیتروژن اثر تعیین‏کننده‏ای بر شاخص پایداری نداشت. بررسی نقاط بحرانی این نظام نشان داد که برای بهبود پایداری آن، آموزش کشاورزان، کمک به ثبات اقتصادی آنها، اصلاح مدیریت تولید محصول و مدیریت منابع آب از اولویت برخوردار هستند. کلیدواژه‏ها: شاخص پایداری، گندم، پنبه، خراسان

کلمات کلیدی