چکیده: کارکرد بوم نظامها مبتنی بر منابع ژنتیکی گیاهی، عوامل زنده و غیر زنده محیطی و عملیات مدیریتی می باشد و منایع ژنتیکی گیاهی بعنوان شاخص مطلوبی از تنوع زیستی در بوم نظامهای زراعی می باشد. تنوع زیستی بوم نظامهای طبیعی معمولا در سطوح ژنتیکی، گونه ای و بوم نظام مطالعه می شود که در بوم نظام های زراعی این سطوح را می توان به ترتیب معادل تنوع واریته ای، گونه ها و بوم نظامهای زراعی قلمداد نمود. البته آنچه امروزه بعنوان تنوع زیستی کشاورزی مورد توجه است به تنوع گیاهان، جانوران و میکروارگانیسمها و بطور کلی به کلیه گونه هایی که بطور مستقیم و غیر مستقیم در تولیدات کشاورزی سهیم می باشند و نیز روشهای مدیریت و بهره برداری و همچنین تنوع فرهنگی جوامع ذیربط گفته می شود. امروزه با افزایش تمایل به کشت خالص گیاهان، دامنه تنوع ژنتیکی در بوم نظامهای کشاورزی کاهش یافته است و در اغلب نقاط جهان تولید محصولات زراعی بر کشت تعداد بسیار اندکی واریته های زراعی استوار است. با وجودی که کشور ما از غنای ژنتیکی بالایی برخوردار است و درگذشته تنوع ژنوتیپها، نژادها و جمعیتهای گیاهان زراعی در آن بالا بوده است ولی امروزه این تنوع کاهش یافته است و ارقام زراعی اندکی بخش اعظم تولید هر محصول را به خود اختصاص داده است. نظامهای زراعی عمده کشور، عمدتا مبتنی بر گندم و برنج بوده و تناوبهای زراعی رایج از تنوع زیادی برخوردار نیست و طول دوره آنها کوتاه است و این موضوع باعث ناکارآمدی این تناوبها شده است. از 38 گونه زراعی زیر کشت در کشور، 21 گونه که در مجموع 88 درصد سطح کل زیر کشت را بخود اختصاص می دهند مربوط به غلات و بقولات می باشند. تنوع گونه ای ارتباط زیادی با عوامل اقلیمی و بخصوص بارندگی دارد. تنوع آلفا و بتا در بین استانهای کشور متفاوت بوده ولی استانهایی که از یکنواختی اقلیمی بیشتری برخوردارند تنوع آلفا در آنها زیاد و تنوع بتا اندک است. گندم و برنج بیشترین غنای واریته ای را در بین محصولات کشور دارند در حالی که غنای واریته ای دانه های روغنی بسیار اندک است. از 34 واریته گندم زیر کشت کشور، 10 واریته 84 درصد سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده اند که در نتیجه تنوع مکانی واریته های زراعی بر مبنای شاخص شانون در کلیه محصولات کشور پائین است و حتی برای گندم و برنج که بالاترین غنای واریته ای را دارند از 5/1 تا 7/1 تجاوز نمی کند. واژه های کلیدی: تنوع زیستی، تنوع زیستی کشاورزی، تنوع واریته ای، تنوع گونه ای.

کلمات کلیدی