تعیین منابع اعتماد به نفس ورزشی والیبالیست­های جوان شرکت­کننده در مسابقات قهرمان کشوری سال 1388 و رابطه آن با سابقه ورزشی جعفر عبدالعلی­زاده*1، جعفر محمدی1 ، سید رضا عطارزاده حسینی2 ، مهدی سهرابی2 1. دانشجوی کارشناسی­ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه فردوسی مشهد 2. استادیار دانشگاه فردوسی مشهد مقدمه اغلب ورزشکاران مربیان و حتی تماشاگران ورزشی مسابقاتی را به خاطر دارند که در آنها، با وجود آمادگی جسمانی و فنی، ضعف آمادگی روانی مانع موفقیت ورزشکار یا تیم بوده است. عملکرد مطلوب در ورزش حاصل ترکیبی از توانایی­های فنی (تکنیکی و تاکتیکی)، جسمانی (قدرت، سرعت...) و روانی (تمرکز، اعتماد به نفس، کنترل اضطراب...) است (1). بسیاری از روان­شناسان ورزشی معتقدند که مربیان و ورزشکاران در سال­های اخیر به این نتیجه رسیده­اند که به منظور دستیابی به اهدافشان به مهارت­های روانی بیش از مهارت­های جسمانی نیاز دارند (2). در بین عوامل روان­شناختی موثر در ورزش قهرمانی، اعتماد به نفس و اضطراب، بخش وسیعی از مطالعات را به خود اختصاص داده و در این زمینه تحقیقات فراوانی انجام شده است (3). ورزشکاران نخبه سطوح بین المللی اعتماد به نفس را به عنوان مهمترین مهارت روانی در تبیین قدرت روانی و موفقیت خود شناسایی کرده­اند (5)، اعتماد به نفس در ورزش، اعتماد به نفس ورزشی نامیده می­شود که به عنوان باور یا درجه اطمینان فرد در مورد توانایی­های خود جهت کسب موفقیت در ورزش تعریف شده است (6). شاید بتوان گفت اعتماد به نفس ورزشی مهمترین عامل تاثیر گذار بر عملکرد ورزشی است (4). منابع اعتماد به نفس ورزشی از جمله عواملی هستند که در شکل گیری اعتماد به نفس ورزشی نقش مهمی دارند. منابع اعتماد به نفس ورزشی شناسایی شده بوسیله ویلی(1998) شامل نه منبع: تسلط بر مهارت، نمایش توانایی، آمادگی جسمانی/روانی، خود ابرازی بدنی،[1] حمایت اجتماعی، رفتار رهبری مربی، تجارب جایگزین[2]، آسایش محیطی و موقعیت دلخواه می­شود. منابع اعتماد به نفس ورزشی به عنوان مهمترین فاکتور حیاتی در توسعه و حفظ سطوح اعتماد به نفس ورزشکاران شناخته شده­اند (8، 7). ویلی و همکاران(1998) عنوان نمودند که شناسایی منابع اعتماد به نفس ورزشکاران قبل از هر نوع مداخله­ای جهت تقویت اعتماد به نفس، حائز اهمیت است. مطالعات گذشته نشان می­دهد که تجربیات تسلط بر مهارت اجرا شده[3] یا عملکرد گذشته قوی­ترین منبع اعتماد به نفس برای همه ورزشکاران به حساب می­آیند(9). تسلط بر مهارت، آمادگی بدنی _روانی، نمایش توانایی و به عبارتی منابعی که می­توانند به عنوان تجربیات گذشته در نظر گرفته شوند، به عنوان مهمترین منابع اعتماد به نفس ورزشکاران رشته­های تیمی و انفرادی (10)، نوجوانان و بزرگسالان (11)، و ورزشکارانی که برنامه توانبخشی را سپری می­کنند (12) شناخته شده­است. همچنین تسلط بر مهارت و آمادگی بدنی/ روانی به عنوان مهمترین منابع اعتماد به نفس ورزشکاران رده­های سنی مختلف در قبل، میان و بعد از فصل مسابقات شناسایی شده­است (13). مطالعات گذشته نشان داده که تجربه جایگزین در مراحل اولیه یادگیری به عنوان یک منبع مهم اعتماد به نفس برای ورزشکاران به حساب می­آید(14). مگیار و دودا (2000) اهمیت منابع محیطی اعتماد به نفس از قبیل حمایت اجتماعی، رفتار رهبری مربی و آسایش محیطی را نشان دادند. به نظر می­رسد مطالعات گذشته پیشنهاد می­کنند که بعضی منابع بهتر از سایر منابع هستند. ویلی و همکاران (1998) نشان دادند که در ورزشکاران زن و مرد، سطح بالای اعتماد به نفس با منبع آمادگی بدنی/روانی ارتباط دارد، در حالیکه سطح پایین اعتماد به نفس با فاکتورهای محیطی از قبیل آسایش محیطی یا خود ابزاری بدنی مرتبط است. روش­شناسی روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و طرح تحقیق از نوع علی ـ مقایسه­ای بود. جامعه آماری این تحقیق را 36 والیبالیست (13/1±5/17 سال) شرکت­کننده در مسابقات قهرمانی جوانان کشور در سال 1388 تشکیل می­دادند که در این مسابقات عناوین اول تا سوم را به خود اختصاص­داده بودند. به دلیل محدود بودن جامعه آماری، کل جامعه به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. برای جمع­آوری داده­ها از پرسشنامه اطلاعات فردی و پرسشنامه منابع اعتماد به نفس ورزشی (SSCQ) استفاده شد، پرسشنامه منابع اعتماد به نفس ورزشی شامل 41 سؤال است که 9 خرده مقیاس را بر اساس مقیاس لیکرت 7 گزینه­ای مورد بررسی قرار می­دهد. روایی و پایایی این پرسشنامه قبلاً توسط دولت­آبادی و همکاران (1386)تأیید شده و در تحقیق حاضر نیز ثبات درونی آن توسط روش آلفای کرونباخ(91/0= a) بدست آمد. برای تنظیم داده­ها و تعیین شاخص­های گرایش مرکزی و پراکندگی و ترسیم نمودارها از آمار توصیفی و به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها و استخراج نتایج از آمار استباطی استفاده شد. از آزمون­های کلوموگروف اسمیرنف، تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون تعقیبی توکی در سطح معنی داری 05/0 P<برای مقایسه میانگین­ها و از ضریب همبستگی پیرسون جهت تعیین رابطه بین منابع اعتماد به نفس با سابقه تمرینی استفاده شد. عملیات آماری از طریق بسته نرم افزاری SPSS انجام پذیرفت. یافته­های تحقیق بر اساس یافته­های نمودار 1 والیبالیست­های جوان به­ترتیب منابع آمادگی بدنی ـ روانی (10/6M=)، نمایش توانایی (83/5M=)، خودابرازی بدنی (80/5M=) و تسلط بر مهارت (79/5M=) را مهمترین منابع اعتماد به نفس ورزشی خود می­دانند. این در حالی است که آزمودنی­ها منبع موقیت دلخواه (83/4M=) را کم اهمیت ترین عامل ایجاد اعتماد ­به ­نفس خود بیان کردند. همچنین­ نتایج­ نشان­داد که بین منابع اعتماد به نفس ورزشی تفاوت معنی­داری وجود دارد(171/6F= و 000/0P=). نمودار1- مقایسه میانگین­های منابع اعتماد به نفس ورزشی بر اساس نتایج بدست آمده از جدول 1 آزمودنی­هایی با سابقه ورزشی پایین و سابقه ورزشی متوسط، منبع آمادگی بدنی ـ روانی را به عنوان مهمترین منبع کسب اعتماد به نفس و موقعیت دلخواه را کم اهمیت­ترین عامل ایجاد اعتماد به نفس در خود دانسته و در آزمودنی­های با سابقه ورزشی بالا منبع نمایش توانایی با میانگین 03/6 و تجربه جایگزین با میانگین 83/4، به ترتیب مهمترین و کم­اهمیت­ترین منابع اعتماد به نفس شناخته شد. یافته­های تحقیق نشان می­دهد بین سابقه ورزشی با منابع تجربه جایگزین (602/0­-=r ، 000/0 P=)، آمادگی بدنی ـ روانی (497/0­-=r ، 002/0 P=)، تسلط بر مهارت (346/-0­=r ، 039/0 P=)، خودابرازی بدنی (346/0­-=r ، 039/0 P=) و رهبری مربی (431/0­-=r ، 009/0 P=) رابطه معکوس و معنی­دار وجود دارد. بحث و نتیجه­گیری یافته­های پژوهش نشان داد که والیبالیست­های نخبه جوان، جهت افزایش اعتماد به نفس خود بیشتر بر منابع درونی و وابسته به عملکرد گذشته خود تکیه داشتند، که این امر با یافته­های ویلسون و همکاران (2004) و نیز مگیارد و دودا (2000) همخوانی دارد. بر پایه یافته­ها والیبالیست­های کم سابقه و با سابقه تمرینی متوسط به منبع آمادگی- بدنی روانی بیشتر از سایر منابع در ایجاد اعتماد به نفس خود وابسته هستند که این نتایج با یافته های بالاگور و همکاران(2004) همخوانی دارد، دلیل بالاتر بودن اهمیت نمایش توانایی در والیبالیست­های با سابقه تمرینی بالا احتمالاً نشان دهنده نتیجه گرایی بیشتر آن­ها می­باشد(13). همچنین نتایج حاکی از این است که با افزایش سابقه ورزشی از اهمیت رهبری مربی به عنوان یک منبع اعتماد به نفس کاسته می­شود علت این امر احتمالاً مربوط به فضای ادراک شده انگیزشی متفاوتی باشد که ورزشکاران با سابقه نسبت به ورزشکاران کم سابقه درک می­کنند(6)، همچنین ورزشکاران با سابقه به خاطر تجربیات بیشتری که دارند خود محور بوده و به جای تکیه بر تجربه مربی بیشتر بر تجربیات خود تکیه می­کنند(10). بر پایه یافته­ها با افزایش سابقه تمرینی از میزان اهمیت تجربه جایگزین به عنوان یک منبع اعتماد به نفس کاسته می­شود، که این امر احتمالاً مربوط به تجارب اندکی باشد که ورزشکاران با سابقه تمرین کمتر دارند، چراکه ورزشکاران با سابقه تمرینی کمتر برای انجام مهارت­های مختلف به یک الگوی برتر نیاز دارند این یافته­ها با نتایج گئورگ و همکاران(2004) همخوانی دارد. همچنین نتایج نشان می­دهد که بین سابقه تمرینی و منبع خود ابرازی بدنی، آمادگی بدنی-روانی و تسلط بر مهارت رابطه معکوس و معنی­داری و جود دارد، که این نتایج با یافته­های ویلی و همکاران(2004) ناهمخوان است، از دلایل ناهمخوانی می­توان به این نکته اشاره نمود که با افزایش تجربه و سابقه فرد اجرای تکنیک­های مختلف به مرحله خودکاری می­رسد و والیبالیست­های جوان با سابقه احتمالاً آموخته­اند که با نمایش توانایی خود به حریفان علاوه بر اینکه می­توانند اعتماد به نفس خود را در طی رقابت حفظ نمایند، می­توانند بدینوسیله اعتماد به نفس بازیکنان تیم مقابل را نیز تضعیف ­نمایند (15).

کلمات کلیدی