استفاده از گیاهان پوششی و ریزوباکترهای محرک رشد گیاه از جمله عوامل مؤثر در ارتقاء سلامت کشت‌بوم‌ها به‌شمار می‌روند. به‌منظور بررسی اثر گیاهان پوششی و کودهای بیولوژیک بر خصوصیات کمی و کیفی کنجد ( Sesamum indicum L.)، آزمایشی در سال زراعی 89-1388 در مزرعۀ تحقیقاتی دانشکدۀ کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به‌صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. گیاهان پوششی (کشت و عدم‌کشت خلر و شبدر ایرانی) و 4 نوع کود بیولوژیک مختلف (شامل: نیتروکسین (دارای باکتری‌های Azotobacter sp. و Azospirillum sp.)، بیوفسفر (دارای باکتری‌های Bacillus sp. و Pseudomonas sp.)، بیوسولفور (Thiobacillus spp.) و شاهد (عدم استفاده از کود)) به‌ترتیب در کرت‌های اصلی و فرعی قرار گرفتند. نتایج آزمایش نشان داد که اثر گیاهان پوششی بر تعداد و وزن دانه در بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه معنی‌دار بود، به‌طوری که باعث افزایش 9 درصدی عملکرد دانه شد. به‌طور کلی کودهای بیولوژیک در اکثر صفات مورد مطالعه در مقایسه با شاهد برتری داشتند. تیمارهای نیتروکسین، بیوفسفر و بیوسولفور به‌ترتیب باعث افزایش 44، 28 و 26 درصدی عملکرد بیولوژیک نسبت به شاهد شدند. اثرات متقابل گیاهان پوششی و کودهای بیولوژیک بر تمامی صفات مورد مطالعه معنی‌دار بود. بیشترین و کمترین شاخص برداشت به‌ترتیب در تیمارهای گیاه پوششی به‌علاوۀ بیوسولفور (1/22) وکشت و عدم‌کشت گیاهان پوششی به‌علاوۀ شاهد (3/15) بدست آمد. بیشترین درصد روغن و پروتئین دانه به‌ترتیب در تیمارهای گیاه پوششی به‌علاوۀ بیوسولفور (4/42%) و گیاه پوششی به‌علاوۀ بیوفسفر (5/22%) حاصل شد. به‌طور کلی یافته‌های این پژوهش نشان داد که با استفاده از گیاهان پوششی و کودهای بیولوژیک به‌عنوان جایگزینی بوم‌سازگار برای کودهای شیمیایی در کنار دست یافتن به مزایای ناشی از گیاهان پوششی، می‌توان یک نظام زراعی متکی بر نهاده‌های طبیعی طراحی و اقدام به تولید سالم کنجد نمود.

کلمات کلیدی