در این پژوهش قابلیت و توانمندی مدل RegCM4 در آشکارسازی ساختار توفان های گردوغباری در دشت سیستان مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای این منظور، ابتدا با بررسی داده های ساعتی وضعیت دید در ایستگاه سینوپتیک زابل، تعداد 36 توفان گردوغباری تابستانه برای انجام پژوهش انتخاب شد. جهت تجزیه و تحلیل ساختار توفان ها، یک مطالعه ترکیبی با بهره گیری از داده های ایستگاهی، داده های رقومی دوباره تحلیل شده NCEP/NCAR و داده های خروجی مدل به انجام رسید. از داده های ایستگاهی برای شناسایی اولیه توفان ها، از داده های NCEP/NCAR جهت تحلیل مقیاس همدید آنها و از داده های خروجی مدل جهت بررسی دقیق ساختار توفان های گردوغباری در گسترة افقی و قائم استفاده شد. در این مطالعه دوره گرم سال های 2001 و 2003 برای انجام مدلسازی انتخاب شد و مدل RegCM4 در پیوند با طرحواره غبار با دو قدرت تفکیک20 و 80 کیلومتر و گام زمانی 6 ساعته به اجرا در آمد. در تحلیل ساختار توفان ها از داده های عمق نوری ذرات (AOD)، مؤلفه های مداری و نصف النهاری باد، تابش موج بلند زمین تاب، به همراه متغیرهای سمت و سرعت باد، تاوایی نسبی، فشار سطح دریا و ارتفاع ژئوپتانسیل استفاده شد. خروجی های مدل بیانگر آن است که وقوع توفان های گردوغباری نتیجه شکل گیری و استقرار همزمان کم فشاری در دشت سیستان و مرکز پرفشاری بر جانب شرقی دریای خزر تا بخش های شمال شرق ایران است که با شکل گیری مرکز پرفشار محلی در محدوده کوه های خراسان جنوبی همراه می گردد. در تحلیل میان مقیاس، استقرار مرکز پرفشار بر روی کوه های خراسان و تاوایی منفی ناشی از آن از یک سو و استقرار مرکز کم فشار در مجاورت آن بر روی دشت سیستان و تاوایی مثبت ناشی از آن از سوی دیگر، با ایجاد شیب فشار منطقه ای قوی، سبب بروز سرعت های بالای باد و در نتیجه وقوع توفان های گردوغباری بر روی منطقه می گردند. نتایج تحقیق همچنین بیانگر آن است که توفان های گردوغباری تابستانه درگسترش قائم خود، در زیر تراز 900 هکتوپاسکال بوقوع می پیوندند. یافته ها بیانگر آن است که شکل گیری توفان های گرد و غباری در دشت سیستان با تشکیل جت تراز زیرین در منطقه ی سیستان و وردایی زمانی–مکانی آن در محدوده مرزهای شرقی ایران در ارتباط است. متعاقب شکل گیری هسته جت تراز زیرین در ارتفاعی حدود 500 متر از سطح زمین، حمل حجم بالایی از ذرات غبار در پایین ترین ترازهای جو در محدوده دشت سیستان میسّر می گردد. اجرای مدل با قدرت های تفکیک20 و80 کیلومتر نیز سبب آشکارسازی این حقیقت گردیده است که شکل گیری توفان های گردوغباری در دشت سیستان به شدت از ویژگی های جغرافیایی محلی، به ویژه توپوگرافی، متأثر می گردد. بطوری که با کاهش قدرت تفکیک داده ها در اجرای 80 کیلومتر، به واسطه کاهش نقش عوامل محلی، شدت جت تراز زیرین در مرزهای شرقی ایران و به تبع آن میزان غلظت غبار و گستره افقی و قائم توفان های گردوغباری در دشت سیستان به شدت کاهش می یابد. نتیجه کلی این که، مدل RegCM4، اگر چه اریبی آشکار را در برآورد غبار برای محدودۀ جنوب ترکمنستان نشان می دهد، اما در مقابل، نتایج ارزشمندی را در مطالعه توفان های گردوغباری در دشت سیستان، بویژه ساختار منطقه ای گردش جو، فراهم می نماید.

کلمات کلیدی