شکل گیری ملت ها بعنوان یک پدیده اجتماعی فرایندی است که ماحصل تعامل عناصر ساختاری و عاملیتی پیچیده ای در طی سالیانی طولانی است. اینکه ملت‌ها چه زمانی و بر اساس برایند چه ترکیبی از شرایط به وجود آمده باشند، می تواند ماهیت تحولات بعدی در هر اجتماعی را مشخص نماید. تحولات جهانی طی بویژه نیم قرن اخیر نشان از اهمیت بالای بحث ملت و شکل گیری آن دارد به گونه ای که بسیاری از تحولات جاری در سطح جهانی کم و بیش به بحث تشکیل ملت‌ها، ماهیت و تغییر آنها بر می‌گردد. بنابراین بررسی وضعیت عناصر تشکیل دهنده در هر جامعه ای و نوع تعاملات بین عناصر ساختاری و اجزای مختلف آن، نیازمند بررسی فرایند شکل گیری و نقش عناصر مختلف بویژه تنظیم سیاسی- نهادی در قالب دولت‌های داخلی یا خارجی بعنوان یک عاملیت اجتماعی است. در این راستا مقاله حاضر به منظور فهم رابطه بین دولت و ملت در ایران، به بررسی فرایند شکل گیری ملت در ایران طی دوره های تاریخی مختلف و نقش دولت در این فرایند پرداخته است. مقاله بر ان است تا نشان دهد بررسی ماهیت رابطه بین دولت و ملت در هر جامعه ای نیازمند بررسی تعامل این دو در طی فرایند شکل گیری ملت است. مطالعه با روش جامعه شناسی تاریخی و با استفاده از یک چارچوب نظری جامعه شناختی انجام شده است. نتایج مطالعه نشان داد شکل گیری ملت در ایران در قالب پنج دوره قابل بررسی می باشد. مطالعه در این پنج مرحله به بررسی فرایند شکل گیری ملت در ایران و نقش دولت در این فرایند پرداخته است. نتایج نشان داد که دولتها در تمام این ادوار نقش مهمی در این فرایند ایفا کرده اند اما نوع و ماهیت نقش آنها در فرایند شکل گیری ملت در دوره های مختلف دارای تفاوت می باشد.

کلمات کلیدی