در سده سوم هجری نظام کلام اسلامی شکل منسجم تری به خود گرفت و به ویژه متکلمان معتزلی در این زمینه کوشش های زیادی به عمل آوردند. یکی از ویژگی های بارز سده سوم این است که مسلمانان با پیروان سایر ادیان گفتگو و مناظره می کنند. بررسی تمام آثار به جا مانده از این دوره به خوبی نشان می دهد که متکلمان مسلمان، ادیان دیگر را بیشتر در چاچوب عقل و عقلانیت درک می کردند. ابوعیسی وراق که به احتمال خیلی زیاد متکلم شیعی بوده اما گرایشات اعتزال نیز داشته، یکی از متفکران روشن اندیش این دوره است. نوع نگاه وی به ادیان دیگر، عقل محور است. وراق آموزه های مسیحیت به ویژه مباحث مرتبط با تثلیث را با براهین عقلی بررسی و به چالش کشیده است. بنابراین استدلال های او نه مبتنی بر دلایل نقلی بلکه بیشتر بر اساس براهین عقلی استوار است. از دیگر ویژگی های بارز رویکرد وراق در مطالعه ادیان این است که از وارد ساختن اتهامات و تهمت های بی اساس خودداری می کند و تعالیم ادیان دیگر را آنگونه که هستند و آنگونه که وی آنها را فهمیده، نقل و نقد می کند.

کلمات کلیدی