پیشینة تمدنی ماوراءالنهر و خوارزم در دوران باستان بسیار شکوهمند است، چنانکه این سرزمین را خاستگاه شکل گیری تمدن آریایی و ایرانی می دانند. همچنین می توان آن را خاستگاه شکل گیری دانش پزشکی ایرانی بر مبنای سنن اساطیری در این جغرافیای منطقه ای نیز برشماریم. زبان های اوستایی، خوارزمی و سغدی در برهه ای طوالنی در ماوراءالنهر و خوارزم شکل گرفت و از خود آثار گوناگون علمی، پزشکی، ادبی، دینی و غیره به یادگار گذاشت. در واقع این زبانها شاخهای از زبانهای ایرانی میانهی شرقی است که زمانی مردمانی ایرانیتبار بدان سخن میگفتند. این زبانها به سبب اهمیت خود به عنوان ابزار انتقال فرهنگ، دانش، ادب، تجارت و پزشکی به مردمان همسایه، به ویژه ترکان، چینی ها، هندیان و آسیای مرکزی به شمار می آمده است. پس از سقوط امپراتوری هخامنشی در سدهی چهارم پ.م. بر ماوراءالنهر و خوارزم، به طور متوالی، یونانیان، یوئه چیها، شاهان کوشانی، ساسانیان، هفتالیان و ترکها فرمان میراندند و سرانجام تسلیم اعراب شدند. در این میان زبان خوارزمی با حملة اعراب برای همیشه متروک شد، اما زبان اوستایی و زبان سغدی تا حدود قرن دهم میالدی ادامة حیات داد. این پژوهش به بررسی تمامی متون باقیماندة دانش پزشکی در آثار اوستایی، سغدی و خوارزمی و همچنین تاثیر این زبانها بر متون پزشکی فارسی و عربی در تمدن ایرانی-اسلامی می پردازد.

کلمات کلیدی