تکامل رویکرد سیستمی حاصل توسعه نظریهها در دو شاخه نظریههای سیستمی ریاضی و نظریههای سیستمی غیرریاضی است. بنیان عموم نظریههای سیستمی غیرریاضی در حوزه علوم اجتماعی است. غالب نظریههای سیستمی در این حوزه و بهویژه در حوزه جامعهشناسی ریشه در نظریه سیستمهای اجتماعی پارسونز دارد. تاکنون صورتبندیهای متعددی از نظریه پارسونز ارائهشده که یکی از دقیقترین آنها، صورتبندی مونچ است. صورتبندی مونچ که به فضای کنش معروف است، نوعی ابزار تحلیل محسوب میشود. این ابزار با ارائه چهار فضای عام (خردهسیستم) برای کنش که هر فضای آن تابع منطق درونی خاصی است، این امکان را فراهم میسازد تا هر نوع کنشی در یکی از خردهسیستمهای آن قرار گیرد. هدف اصلی نوشتار حاضر نیز انطباق تفکر سیستمی با فضای کنش میباشد. مطالعه حاضر نشان داد که چهار نوع تفکر نوآور، تحلیلگر، تقلیدگر و فرمولهساز که خردهسیستمهای فضای کنش را تشکیل میدهند به ترتیب تابع منطق بهینهسازی (میل به تغییر)، تحقق هدف، سازگاری با الگو (میل به ثبات) و سازگاری منطقی میباشند. برخی از مهمترین عناصری که در قالب روابط داده - ستانده، میان این خردهسیستمها مبادله میشود عبارتاند از: تعهد، اعتماد، وفاداری و مسئولیتپذیری. همچنین، در تحلیل تفکر سیستمی نشان داده شد که سیستم تفکر در چهار حالت تعادلش را از دست میدهد: حالت اول، غلبه خردهسیستم نوآور که اثر پویاساز بر سایر خردهسیستمها دارد (گشایش در حوزه ایدهها)؛ حالت دوم، غلبه خردهسیستم تحلیلگر که اثر انتخابی بر سایر خردهسیستمها دارد (تشخیص در حوزه ایدهها)؛ حالت سوم، غلبه خردهسیستم تقلیدگر که اثر کنترلی و محدودکننده بر سایر خردهسیستمها دارد (انسداد در حوزه ایدهها)؛ حالت چهارم، غلبه خردهسیستم فرمولهساز که اثر تعمیمی بر سایر خردهسیستمها دارد (تعمیم در حوزه ایدهها). در هر چهار حالت نوعی وضعیت هژمونیک رخ میدهد که نتیجه آن اختلال در کارکردهای سیستم تفکر و بروز کژ کارکردهای آن است.

کلمات کلیدی