صفویان (حک: 907- 1135ق) پس از تاسیس و تحکیم حکومت به دست ترکان نظامی و تاجیکان دیوانسالار، با رقابت این دو گروه برای قدرت افزایی روبه رو شد؛ از این رو، در پی کاهش قدرت نظامیان و بر هم زدن موازنه قدرت میان دو نیروی اصلی خود برآمد. این اقدام، با انجام اصلاحات نظامی و تأسی به ایجاد نیروی سوم متشکل از عناصر غیر بومی که قول یا غلام خوانده می‌شدند، محقق گردید. تجربه‌ای که پیشتر سبب قدرت افزایی در میان ممالیک مصر و شام شده بود و عثمانیان نیز با به کارگیری آن سبب استحکام و اقتدار حکومت خود شده بودند. عناصر غیر بومی صفویان که غالباً گرجی بودند، با تربیت مذهبی، حرفه‌ای و نظامی در دربار صفویان، به وفادارترین نیروی صفویان بدل شده و در بخش درباری، دارای آموزش تخصصی حضور در کارگاه‌ها و در بخش نظامی، مجهز به سلاح‌های نوین آن عصر بودند. ایجاد چنین نیرویی، الگو برداری شده از دو حکومت ممالیک و عثمانی دانسته شده است. در این پژوهش تلاش شده است تا با بهره‌گیری از منابع فارسی، ترکی و عربی مربوط به سه حکومت، ضمن بررسی هدف صفویان در بهره‌گیری از گروه‌های غیر بومی، به منابع گردآوری غلامان و شکل پرورش و تربیت آنان پرداخته شود و در هر بخش به نسبت آن با سازمان و اشکال پرورش غلامان در دستگاه غلامداری ممالیک و عثمانی توجه شده است. یافته‌های این پژوهش با استناد به منابع اصلی هر سه حکومت مشخص کرده است که به رغم تمام تشابهات در اغلب بخش‌ها، نمی‌توان اقتباس صفویان از عثمانی و ممالیک را با برنامه و سازمان‌یافته دانست. After the establishment and stability of the Safavids (1501- 1763 AD) by Turk troops and Persian bureaucrats, arised competition between these two groups to increase their authority. Therefore, Safavids disturbed the balance of power between these two main forces by reducing the authority of Turk troops. This process took place by the creation of a non-native force, called G̲h̲ulām or Ghol/ Kul. This policy had been experienced previously by the Mamluk Sultanate and Ottomans and had increased their power. The non-native groups – that most of them were georgians – had become the most loyal group of the Safavids and had religious, military and professional trainings. In the court section, they were trained to work in the court workshops and in the military section, they were equipped with modern weapons. Creation of this new force has been considered an imitation of the Mamluke Sultanate and Ottomans. Relying on the reports from Persian, Turkish and Arabic sources, this research first, investigates the main goals of the establishment and the employment of this non-native groups by the Safavids. Second, this research, studies the resources from which the slaves were collected and the methods by which they were trained. Finally, as the third contribution, this research compares the aforementioned resources and methods with the Slave-Breeding system of the Mamluk Sultanate and Ottomans. All these studies are based on the main sources of the three governments. Despite the many similarities in most aspects, the results of this study has shown that the adaptation of the Safavid’s slave system from the Mamluk and Ottomans was an unplanned, irregular and unorganized action.

کلمات کلیدی