دولت و بازار به­عنوان دو نهاد سیاسی و اقتصادی در ایران معاصر و به­ویژه در دوره جمهوری­اسلامی روابط متغیری را تجربه کرده­اند. در دهه نخست دولت در چارچوب نظام اقتصاد متمرکز تلاش کرد از میزان نفوذ و قدرت بازار سنتی در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی بکاهد. اما با ورود به دهه دوم و آغاز دوران ریاست­جمهوری هاشمی ­رفسنجانی این مناسبات تا حد زیادی متحول گردید. این تغییر بیش از هر چیز متأثر از اتخاذ سیاست­ تعدیل اقتصادی در دولت نخست وی بود که زمینه­های قدرت­یابی و استیلای جناح راست سنتی و بازار در عمده­ترین نهادها و مراجع قدرت و اقتدار کشور را فراهم نمود. اما به­تدریج و به­ویژه از سال 1372 زمینه­های اختلاف میان دولت وی و جناح بازار فراهم و به تقابل آن­ها انجامید. سوال اصلی این مقاله چگونگی تاثیر سیاست­های اقتصادی بر تعامل دولت و بازار در دولت اول و دوم هاشمی­رفسنجانی است. فرضیه نویسندگان این است که اگرچه در دولت اول هاشمی با اجرایی شدن سیاست­های لیبرالی، سرمایه­داری تجاری و سنتی در پیوند با دولت توانستند منافع خویش را تأمین نمایند، اما سیاست­های جدید اقتصادی دولت دوم، شکل­گیری طبقه سرمایه­دار صنعتی، ورود سرمایه­گذاری خارجی به کشور، تورم، تغییر در نظام توزیع و ایجاد فروشگاه­های زنجیره­ای موجب دگرگونی آشکاری در روابط میان دولت و بازار شد.

کلمات کلیدی