سابقه و هدف: در طول نیم قرن گذشته، کشاورزی فشرده به طرز چشم‌گیری افزایش یافته است و چشم‌اندازهای کشاورزی به سامانه‌های تک محصولی ساده با پوشش کم، مشابه زیستگاه‌های نیمه‌طبیعی تبدیل شده است. این روند منجر به کاهش شدید تنوع زیستی و کاهش ارایه خدمات بوم‌سازگان به کشاورزی شده است. اثبات شده است که در مقایس جهانی در بین انواع خدمات بوم-سازگان، کنترل آفات و گیاهان‌هرز و گرده‌افشانی تأثیر قابل توجهی بر تولید محصولات کشاورزی جهانی دارد. این مطالعه با هدف بررسی تنوع زیستی گیاهی قطعات گندم، کلزا، جو و تریتیکاله در یک چشم‌انداز کشاورزی (دشت ناز ساری) انجام شد. مواد و روش‌ها: این آزمایش به صورت طرح کاملاً تصادفی نامتعادل در یک چشم‌انداز کشاورزی واقع در منطقه دشت ناز ساری (استان مازندران) در سال زراعی 99-1398 اجرا شد. در این بررسی 26 مزرعه از قطعات مختلف کشت پاییزه شامل کلزا، گندم، جو و تریتیکاله انتخاب شدند و نمونه‌برداری از وضعیت تنوع زیستی گیاهی با الگوی W و با کودرات با ابعاد 5/0×5/0متر مربعی انجام شد. نمونه‌ها به آزمایشگاه تحقیقات زراعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان منتقل شدند و فلور گیاهی به تفکیک جنس و گونه تعیین گردید. سپس شاخص‌های تنوع مختلف زیستی شامل شانون- واینر، مارگالف، منهنیک، سیمپسون، یکنواختی و سورنسون با استفاده از معادله‌های مربوطه محاسبه گردید. در انتها براساس نتایج، وضعیت تنوع زیستی در سطح چشم‌انداز کشاورزی با در نظر گرفتن وضعیت اجزای آن شامل نوع قطعات، کوریدور، حاشیه، مرز و غیره تحلیل شد. یافته‌ها: در این بررسی 25 گونه گیاهی متعلق به 14 خانواده شناسایی شدند که 10 گونه به باریک‌برگ‌ها و 15 گونه به پهن‌برگ‌ها تعلق داشت. از بین گونه‌های شناسایی شده بیشترین فراونی را گیاهان‌هرز شلمبیک(Rapistrum rugosum)، یولاف وحشی (Avena ludoviciana)، خونی‌واش(Phalaris minor) و کنگر صحرایی(Cirsium arvense) داشتند. نتایج نشان داد که تنوع زیستی گیاهی موجود در این چشم‌انداز براساس شاخص شانون- واینر در وضعیت مطلوب قرار دارد، بطوری‌که این شاخص در قطعات تریتیکاله، جو، کلزا و گندم به ترتیب 64/2، 52/2، 39/2 و 38/2 برآورد شد. محاسبه شاخص‌ تنوع گونه‌ای منهنیک برای قطعات پاییزه کلزا، جو، گندم و تریتیکاله به ترتیب 86/2، 85/2، 45/2، 32/2 بدست آمد. همچنین بیشترین میزان شاخص تنوع گونه‌ای سیمپسون در مزارع کلزا، جو، گندم و تریتیکاله به ترتیب 068/0 ، 047/0 ، 070/0 و 052/0 بود. براساس نتایج بیشترین شباهت بر اساس شاخص سورنسون به ترتیب مربوط به قطعات تریتیکاله (1)، جو (95/0)، گندم (95/0) و کلزا (93/0) بود. نتیجه‌گیری: بطورکلی نتایج نشان داد مصرف کود دامی در برخی از قطعات چشم انداز، قرارگیری نهرهای آب و زمین‌های بایر در حاشیه قطعات و نیز وجود کریدوری از درختان به عنوان بادشکن، توانست بر وضعیت تنوع زیستی چشم‌انداز مورد مطالعه تاثیرگذار باشد. نتایج به دست آمده از این مطالعه می‌تواند در ایجاد یک برنامه مدیریت جامع گیاهان‌هرز و تصمیم‌گیری در مورد انتخاب روش کنترل و یا بهبود ارایه خدمات بوم‌سازگانی توسط تنوع زیستی گیاهی مفید باشد.

کلمات کلیدی