در کنار تلاش‌ها برای تصحیح متن و نزدیک شدن به صورت اصیل آن، مسألة دیگری اهمیت یافته و آن بررسی نسخه‌ها به عنوان متن‌های متکثر و حاصل بازآفرینی‌های کاتبانه است. دگرسانی‌های موجود در نسخه‌ها ریشه در عوامل مختلفی دارند و بی تردید تکوین بسیاری از آن‌ها خارج از اختیار کاتبان بوده است، اما در نهایت با عبور از صافی ذهن کاتب ایجاد شده اند. این دگرسانی‌ها جولانگاه تغییراتی هستند که انتظام می‌یابند و روایت کاتبانه را باز می‌نمایند. روایت کاتبانه حاصل بازی با گفتمان‌ها و تضعیف یا تقویت آن‌هاست. کاتب گزینشگر نهایی متن از میان دو یا چندگانگی‌هایی است که از دو جا نشأت می‌گیرند. یکی نسخه‌ها و شیوه‌های کتابت و دیگری زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی. در این پژوهش، قلمرو «عشق مجازی» را از حیث تغییرات گفتمانیِ کاتبانه مورد بررسی کرده‌ایم قرار داده‌ایم. از جلوه‌گاه‌های عشق مجازی اشتیاق‌نامه‌ها هستند که زمینة معنایی آن‌ها را درونمایة فراق تشکیل می‌دهد و از نظر صورت، به نگارشِ نامه نزدیک‌اند. بعضی از نسخه‌های دیوان حافظ با حضور و غیبت اشتیاق‌نامه‌ها جایگاه گفتمانی متن را تغییر داده اند. در این مقاله با معرفی این نسخه‌ها، کوشیده‌ایم تا نشان دهیم که عملکرد نسخه‌ها در این باب وابسته به جامعة گفتمانی‌ای است که در آن پدید آمده اند.

کلمات کلیدی