اهداف: چهار هدف اصلی مطالعه حاضر عبارتند از: 1- شناسایی موقعیت کشورها در نظام جهانی علم؛ 2- شناسایی شروط لازم برای قرار گرفتن در موقعیت پیرامونی؛ 3- شناسایی مسیرهای علی منتهی به موقعیت پیرامونی؛ 4- توصیف شیوه‌های بهبود موقعیت پیرامونی. روش مطالعه: پژوهش مبتنی بر دو روش تحلیل شبکه و تحلیل تطبیقی کیفی با رویکرد مجموعه‌های فازی بود. داده‌های ثانویه برمبنای مدل نظری پژوهش از پایگاه‌های دادۀ بین‌المللی و مجموعه داده‌های متعدد برای بازه 2017-2002 گردآوری شدند. تعداد مشاهدات سال - کشور برابر با 2644 بود. یافته‌ها: تحلیل موقعیت کشورها در نظام جهانی علم حاکی از اینکه در سال 2002، حدود 82 درصد کشورها در موقعیت پیرامونی نظام جهانی علم قرار داشتند که از این میزان فقط 7 درصد در فاصلۀ زمانی مورد بررسی به موقعیت نیمه‌پیرامونی ارتقا یافتند. تحلیل شروط لازم نشان داد که دو شرط ارزش صادرات اندک و تبادل ضعیف دانشجوی بین‌الملل لازمۀ قرار گرفتن در موقعیت پیرامونی هستند، اما هیچ‌کدام به‌تنهایی به موقعیت پیرامونی نمی‌انجامند. سایر شروط عبارت بودند از: لیبرال دموکراسی، کارایی حکومت، توسعۀ انسانی، مشابهت اجتماعی، زبان انگلیسی و وابستگی به روابط استعماری. یافته‌های تحلیل کافی بیانگر اینکه ترکیب ارزش صادرات اندک و تبادل ضعیف دانشجوی بین‌الملل به موقعیت پیرامونی در نظام جهانی علم منتهی می‌شود. ترسیم فضای فاز کشورهای ارتقایافته نشان داد که افزایش ارزش صادرات در سنگاپور، افزایش تبادل دانشجوی بین‌الملل در ایران، آفریقای جنوبی، ترکیه، عربستان سعودی و کلمبیا و افزایش هر دو در رومانی به بهبود موقعیت این کشورها در نظام جهانی علم کمک نموده است. نتیجه‌گیری: تغییر موقعیت پیرامونی به نیمۀ پیرامونی غالباً مقارن با یک تغییر کیفی در نظام اجتماعی است که این تغییر کیفی خود محصول تغییر عناصری از خرده‌نظام‌های اقتصادی یا اجتماعی یا هر دو است.

کلمات کلیدی