سابقه و هدف: امروزه با افزایش فعالیتهای صنعتی و کشاورزی و در نتیجه آن افزایش آلاینده ها، خاک به عنوان یکی از اجزای مهم محیط زیست و دریافتکننده بسیاری از این تولیدات مورد توجه قرارگرفته است. با وجود ارتباط مستقیم میان خاک، گیاه و انسان، آلودگی در هر یک از این اجزا میتواند اثر متقابلی در محیط دیگر داشته باشد. نوعی از آلودگی در خاک، آلودگی فلزات سنگین است که از راههای مختلف، وارد چرخه غذایی انسان میشود. کادمیم فلزی است که در میان عناصر سنگین دارای اهمیت ویژهای است، زیرا این فلز توسط گیاهان به آسانی جذب و باعث سمیت میشود و تأثیر منفی آن برای گیاه، بیش تر از سایر فلزات سنگین میباشد. در همین راستا بررسی جذب و انتقال کادمیم در ارقام مختلف گندم، به منظور معرفی ارقامی که قابلیت جذب کم تری از این عنصر را دارند، ضروری به نظر می رسد. از این رو، مطالعه حاضر با هدف مقایسه توانایی جذب کادمیم در چندین رقم مختلف گندم نان و دوروم تحت تأثیر کادمیم خاک انجام شد. مواد و روش ها: این پژوهش به منظور مطالعه تأثیر سطوح کادمیم خاک )صفر و 10 میلی گرم بر کیلوگرم( بر غلظت این عنصر در ریشه و اندام هوایی چهار رقم گندم نان بهاره ( Triticum aestivum ( )سیروان، رخشان، طلایی و پارسی( و پنج رقم گندم دوروم بهاره ( Triticum turgidum L. var. durum ( )بهرنگ، هانا، آران، شبرنگ و ثنا(، به صورت فاکتوریل و در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. غلظت کادمیم کل در خاک با روش تیزاب سلطانی ( 36 ( و غلظت کادمیم در اندام گیاهی با روش هضم تر )نیتریک اسید و آب اکسیژنه( اندازه گیری شد ) 37 (. هم چنین، فاکتور انتقال و تجمع زیستی برای ارقام هر دو گونه محاسبه شد. 1402 ، نشریه مدیریت خاک و تولید پایدار، دوره 13 ، شماره 2 4 یافته ها: بر اساس نتایج، اثر آلودگی خاک بر غلظت کادمیم ریشه و اندام هوایی ارقام نان و ارقام دوروم از لحاظ آماری معنیدار بود ) 01 / 0P< (. غلظت کادمیم ریشه در تمام ارقام از غلظت کادمیم اندام هوایی بیش تر به دست آمد. در گندم نان، بیش ترین و کم ترین غلظت کادمیم اندام هوایی به ترتیب در ارقام سیروان و رخشان مشاهده شد. هم چنین بیش ترین و کم ترین غلظت کادمیم ریشه در ارقام رخشان و طلایی به ترتیب محاسبه گردید. با توجه به غلظت کادمیم اندام هوایی و فاکتور انتقال و تجمع زیستی، رقم سیروان در میان ارقام نان توانایی زیادی در انباشت کادمیم داشت و رقم رخشان کم ترین غلظت این عنصر را در خود ذخیره و منتقل نمود. در گندم دوروم، با توجه به اطلاعات به دست آمده، رقم ثنا دارای کم ترین غلظت کادمیم اندام هوایی و رقم بهرنگ دارای بیش ترین غلظت کادمیم اندام هوایی بودند. بیش ترین و کم ترین غلظت کادمیم ریشه به ترتیب در ارقام ثنا و هانا مشاهده شد. باتوجه به نتایج فاکتور انتقال و تجمع زیستی محاسبه شده، رقم ثنا توانایی کمی در جذب و انتقال کادمیم داشت و رقم بهرنگ بیش ترین میزان جذب و فاکتورهای انتقال این عنصر را به خود اختصاص داد. در میان تمام ارقام، پارسی در هر دو سطح کادمیم دارای بیش ترین زیست توده اندام هوایی بود. بر اساس نتایج میانگین کل غلظت کادمیم در دو بخش ریشه و اندام هوایی، ارقام نان نسبت به ارقام دوروم، مقدار بیش تری از این عنصر را در اندام هوایی و ریشه خود انباشت نمودند. نتیجه گیری: به طورکلی غلظت کادمیم اندام گیاهی و ریشه ارقام نان و دوروم تحت تأثیر کادمیم خاک قرار گرفت. انتقال کادمیم از خاک به اندام هوایی و از ریشه به اندام هوایی عامل مؤثری در انباشت این عنصر در گیاه بود. با توجه به نتایج، هر رقم گندم، رفتار متفاوتی در جذب و انتقال کادمیم از خود نشان داد. بنابراین برای تعیین حدود مجاز آلودگی خاک و گیاه، باید با توجه به رقم گندم و خصوصیات خاک، استانداردهایی تعریف شود.

Keywords