قرآن کریم در تحول معناشناختی خود با تغییر در چیدمان واژه‌‌های کهن، جانی تازه به آنها بخشید و از این رهگذر جهان معنایی نوینی را فرا‌روی آدمی گشود. مفهوم رابطۀ تربیتی خدا با انسان، بخشی از این جهان معنایی است که در اثر دگرگونی ارتباط واژه‌ها، دستخوش تغییر قرار گرفت. این تغییرمفهومی در ساختار «صفات الهی» قابل مشاهده است؛ از اینرو برای کشف دلالت‌ها و فرایندهای تربیتی رابطۀ خدا با انسان سزاوار بررسی خواهند بود. در همین راستا پژوهش حاضر با کاربست روش تحلیل معناشناسی ساختگرا و روش تحقیق کتابخانه‌ای، در افق محدود، به تحلیل مولفه‌‌های معنایی صفت «وَهّاب» در کاربرد قرآنی پرداخته است؛ تا گامی موثر برای دستیابی به یک افق کلان یعنی شناخت مقولۀ «عطای پروردگار» در نظام تربیت اسلامی بردارد. بررسی‌‌ها نشان می‌دهند که ماده «وَهَبَ» در تقابل با ماده «أجر» بر محور همنشینی با واژگانی چون «ربّ»، «رحمت»، «لَدُنکَ»، «النّافِله»؛ و بر محور جانشینی با واژه‌هایی مانند «فضل»، «فیض»، «جود»، «سخی» و «عطی» در یک میدان معنایی جای دارد. برآیند تحلیل یادشده این است که ساخت وصفی آن یعنی «وَهّاب»، در تحول معناشناختی خود بر بخشنده‌ای (معطی) مهربان که بی دریغ، بدون چشم‌داشت و بدون‌ شرط، متاعی خارق العاده و دور از دسترس را عطا می‌کند دلالت دارد. بنابراین کارکرد تربیتی آن در کنار دیگر اجزای حوزه معنایی «بخشندگی خداوند»، این گونه قابل توضیح است: فزون بخشی بدون شرط، احساس ارزشمندی را به مخاطب ارزانی می‌دارد و زمینۀ تحقق فردیت و شکوفایی‌اش را فراهم می‌سازد؛ بدین‌‌روی بیشتر به رهیافت انسانگرایی در تربیت نزدیک خواهد بود.

کلمات کلیدی