زمینه و هدف: یکی از مهمترین رویکردهای علم نشانه ای، نشانه شناسی فرهنگی است. نشانه شناسی فرهنگی، فرهنگ و روابط بینافرهنگی را مبتنی بر شیوۀ تعامل «خود» و «دیگری» در چارچوبهای مشخصی توصیف میکند. این دانش فقط با یک فرهنـگ واحد سروکار ندارد، بلکه کاربرد آن بررسی متنهایی است که همزمان پذیرای چند فرهنگ هستند. شاهنامۀ فردوسی به عنوان یک اثر ملّی و فرهنگی با گستردگی جهانی، ازجمله متنهایی است که به واسطۀ برخورد و تعامل با اقوام گوناگون، در جرگۀ متنهای چندفرهنگی در نظر گرفته شده است. هدف این پژوهش آن است که با به کارگیری مبانی نشانه شناسی فرهنگی، باژگونی جایگاه اسکندر را در تقابل با دارا و ایرانیان به عنوان کنشگران این داستان به نسبت موقعیت «خود و دیگری» بررسی کند و قصد دارد نشان دهد رفتار کنشگران ممکن است با توجه به موقعیت نشانه ای آن‌ها ناهمگون باشد. به عبارت‌دیگر، ممکن است بنابر اهداف شاعر، نیروی «خودی» رفتار «دیگری» را از خود نشان دهد و یا بالعکس. روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و برمبنای مطالعات کتابخانه ای با توجّه به نظریۀ نشانه شناسی فرهنگی است. پیکرۀ متنی این پژوهش، شاهنامۀ فردوسی به کوشش جلال خالقی‌مطلق (1391)، دفتر 5، چاپ چهارم، از بخش روایت داراب و دارا و بخش ابتدایی از روایت پادشاهی اسکندر از دفتر 6 است. یافته ها: یافته های این جستار بیان میدارد رفتارهای ناهمگون هم در کنشگرانِ «خودی» و هم در کنشگر «دیگری» بنا بر تحقّق‌بخشی به اهدافشان قابل ‌ِمشاهده است. نتیجه گیری: درشاهنامه باژگونی جایگاه اسکندر، با استفاده از راهبردهای تقابلی و توصیفات برجسته و تأکید و تثبیت اقتداربخش، قابل مشاهده است به گونه ایی که اسکندر از مقام «دیگری» خارج و در مقام «خودی» شناسانده شده است. دارا نیز با رفتار و منش خودبینانه و مستبدانۀ خود موجبات نابودی خود را نه از بیرون و ازجانب دیگری، بلکه از درون فراهم کرد. این رفتارهای ناهمگون به نسبت موقعیتهای نشانه ای «خود و دیگری» ناهمخوان و برخلاف جایگاه واقعیشان است.

کلمات کلیدی